با توجه به ناترازی در تولید و مصرف برق به دلیل کمبود سوخت نیروگاه‌ها و جلوگیری از مازوت‌سوزی و آلودگی هوا، روزی ۲ ساعت خاموشی در بخش خانگی و تجاری از امروز اعمال خواهد شد.» آن‌طور که از خبر‌ها و اظهارنظر‌ها برمی‌آید، برنامه خاموشی منظم در طول روز بین ساعت ۹ صبح تا ۱۷ عصر خواهد بود و توزیع خاموشی‌ها به صورت برنامه‌ریزی شده و منظم صورت می‌گیرد. سخنگوی دولت سه روز پیش در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند.» از همین رو به دستور رییس‌جمهور مازوت‌سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه‌ای دارند، متوقف می‌شود.
به گفته خانم مهاجری، سخنگوی دولت با این اقدام می‌توان برای مدت محدودی «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد. محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رییس‌جمهور نیز اعلام کرد که «پس از بررسی‌ها و دستور آقای پزشکیان به دلیل آلودگی خاص در مناطق اراک، کرج و اصفهان ناشی از مازوت‌سوزی (حدود ۱۶ میلیون تن مازوت‌سوزی) که باعث آلودگی هوا و بیماری می‌شود، مازوت‌سوزی متوقف می‌شود. کمبود برق، انرژی و گاز داریم. برای اینکه به بخش‌هایی از جامعه آسیب وارد نشود، ناچاریم سوخت مازوت را در این نیروگاه‌ها متوقف کنیم. در دولت مقرر شده وزارت نیرو ساعت‌هایی را در طول سال تنظیم کند مدتی که نیاز است خاموشی اعلام کند. از همه مردم به خاطر این مساله عذرخواهی می‌کنم. واقعا چاره‌ای نداریم. ما راضی نیستیم این سم در شهر‌هایی مثل اصفهان، کرج، اراک و شهر‌های دیگر تولید شود و ترجیح دادیم خاموشی مختصری به‌طور منظم و با اطلاع قبلی در طول شبانه‌روز اتفاق بیفتد.
امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های دولت وفاق ملی سال دیگر تولید برق و گاز اصلاح شود.» به گفته وی برای کم کردن خاموشی‌ها باید چند درجه هوای خانه را کاهش بدهیم و گاز و برق کمتری مصرف کنیم. دمای خانه‌ها و ادارات را باید کنترل و انرژی کمتری در اتاق کار مصرف کنیم. کمی هم مشکل به دلیل ارزانی شدید و یارانه‌ای است که پرداخت می‌شود. به هر حال از شنبه مازوت‌سوزی متوقف می‌شود. این تصمیم عادلانه است؛ چراکه سلامتی مردم در این مناطق حفظ می‌شود. قرار نیست تعدادی بمیرند تا ما برق داشته باشیم.
در شرایط کنونی، وضعیت مصرف مازوت در نیروگاه‌های ایران به یکی از مسائل پیچیده و بحث‌برانگیز در مدیریت انرژی و حفظ کیفیت هوا تبدیل شده است. مازوت، به عنوان یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی، همواره در فصول سرد سال و هنگام کاهش تامین گاز طبیعی به عنوان جایگزینی برای نیروگاه‌ها مطرح می‌شود. این امر به دلیل مشکلات در تامین پایدار گاز، به‌ویژه در زمستان و نیاز به تولید برق مستمر است. با این حال، استفاده از مازوت به دلیل آلایندگی بسیار بالا و تاثیرات جدی آن بر سلامت عمومی، همواره با انتقادات شدیدی مواجه بوده است. البته باید توجه داشت که حتی خود نیروگاه‌های کشور نیز تمایلی به استفاده از سوخت مازوت ندارند، چراکه استفاده از مازوت هزینه تعمیر، نگهداری و بهره‌برداری را تا ٥٠ درصد افزایش می‌دهد. به عبارتی مصرف سوخت‌های فسیلی جز گاز حاوی موادی هستند که باعث رسوب‌زایی و خوردگی روی سطوح داغ بویلر می‌شوند. آمار‌ها نشان می‌دهد که در آبان امسال به‌طور میانگین روزانه ۷۰.۷ میلیون لیتر سوخت مایع تحویل نیروگاه‌های کشور شده که این عدد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (آبان ۱۴۰۲) با ۳۸.۴ میلیون لیتر در روز، ۳۲.۳ میلیون لیتر معادل حدود ۷۵ درصد رشد یافته است. اما از آن سو، ذخایر سوخت مایع نیروگاهی کشور در زمان تحویل به دولت چهاردهم، ۳ میلیارد و ۲۱۸.۸ میلیون لیتر بوده که این عدد در مقایسه با مدت مشابه پارسال (شهریور ۱۴۰۲) با ۵ میلیارد و ۲۳ میلیون لیتر، ۳۶ درصد کاهشی بوده است. در این باره دو نکته دیده می‌شود که در ادامه به آن می‌پردازیم.
سبد تولید برق باید متنوع باشد
به دلیل «ارزان بودن» گاز در ایران، نیروگاه‌های ایران به خط مقدم تولید برق تبدیل شده‌اند و در انحصار ایجاد شده که صرفه اقتصادی نیروگاه‌ها را وابسته به همین گاز ارزان کرده، خبری از تنوع در سبد تولید برق ایران نیست. آمار‌ها نشان می‌دهد که سهم گاز طبیعی از تولید برق در ایران از ۳۵ درصد سال ۱۳۶۴ به حدود ۸۶ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. در واقع ۹۳ درصد از رشد تولید برق کشور در چهار دهه اخیر بر عهده گاز طبیعی بوده و در حدود ۷ درصد باقی‌مانده توسط فرآورده‌های نفتی و انرژی هسته‌ای انجام شده است. انرژی‌های تجدیدپذیر و برقابی نیز در رشد تولید برق ایران نقش ناچیزی داشته‌اند که این موضوع نشان از عدم توازن در سبد تولید برق است.
در این باره جلسه‌ای روز گذشته با حضور وزیر نیرو، وزیر امور اقتصادی و دارایی، رییس سازمان برنامه و بودجه و تعدادی از مدیران بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران فعال در حوزه ساخت نیروگاه‌های برق برگزار شده. رییس‌جمهور در این جلسه که با عنوان «بررسی راهکار‌های رفع ناترازی برق و توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر» برگزار شده، گفته: «به دلیل فوریتی که در این زمینه وجود دارد و تا قبل از رسیدن به پیک مصرف برق در ماه‌های آینده، وزرا و مسوولان مربوطه باید هماهنگی‌های خود را بیشتر کنند و ضمن برطرف کردن موانع پیش‌روی سرمایه‌گذاران، هر گونه مجوزی که برای پیشرفت کار لازم است، به سرعت تهیه و در اختیار بخش خصوصی فعال در این زمینه قرار بگیرد.»
سخنگوی دولت نیز در استقبال از این دستور عنوان کرده که این جلسه «گام دوم دولت برای انرژی پاک پس از ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت د ر نیروگاه‌ها» بوده است.
دلیل آلودگی فقط مازوت‌سوزی نیست
در حال حاضر از میان حدود ۱۴۰ نیروگاه بزرگ در کشور، تنها ۱۴ نیروگاه بخاری توانایی استفاده از مازوت را دارند که عمدتا در خارج از مناطق پرجمعیت و دور از کلانشهرها قرار گرفته و به‌طور محدود از این سوخت استفاده می‌کنند؛ دولت نیز اخیرا اعلام کرده که هیچ یک از نیروگاه‌های مستقر در کلانشهرها، از جمله اصفهان، کرج و اراک، از مازوت استفاده نخواهند کرد. در تهران نیز هیچ کدام از نیزوگاه‌ها مازوت مصرف نمی‌کنند، در میان نیروگاه‌های تهران، نیروگاه بعثت، نیروگاه بخاری است که از سال ۱۳۹۱ بخش مصرف مازوت آن پلمب شده است و در تهران برای تامین برق هیچ نیروگاهی مازوت مصرف نمی‌شود. بر اساس گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان محیط‌زیست، منابع متحرک مانند خودرو‌ها و حمل‌ونقل عمومی بیشترین سهم را در آلودگی هوای شهر‌ها دارند.
به‌طور خاص، سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق تنها حدود ۷ درصد اعلام شده است، در حالی که بخش حمل‌ونقل با سوخت گازوییل و بنزین، نزدیک به ۸۰ درصد ذرات معلق را تولید می‌کند. این آمار نشان می‌دهد که اگرچه مصرف مازوت در نیروگاه‌ها موضوعی نگران‌کننده است، اما کاهش آلاینده‌های ناشی از حمل‌ونقل و سوخت‌های سنگین نیز باید در اولویت قرار گیرد.
براساس گزارش سیاهه انتشار سازمان حفاظت محیط زیست درباره سهم منابع ثابت و متحرک در آلایندگی هوا نیز مشخص شده است که در شهر تهران سهم منابع متحرک در آلودگی هوا ۵۹ درصد، در تبریز ۵۷ درصد، در اهواز ۷۲ و در اراک ۵۰ درصد بوده، ترازنامه انرژی کشور سهم هر بخش در تولید ذرات معلق را براساس حوزه مصرف انرژی و نوع سوخت مشخص کرده که طبق اطلاعات این ترازنامه سهم سوخت مازوت در تولید ذرات معلق ۱.۹ درصد است. این رقم در حالی است که سهم گازوییل در تولید ذرات معلق که عمدتا نیز در بخش حمل‌ونقل استفاده می‌شود، حدود ۷۶ درصد است.