وضعیت عدالت آموزشی در مدارس دولتی تهران چگونه است؟

اکوبورس: پژوهشگران با انجام یک مطالعه میزان عدالت آموزشی در مدارس دولتی مقطع متوسطه شهر تهران را از نظر امکانات آموزشی، امکانات کمک‌آموزشی و امکانات فیزیکی بررسی کردند. این مطالعه نشان داد امکانات فیزیکی و امکانات کمک‌آموزشی مدارس دولتی شهر تهران، پایین‌تر از متوسط است.
به گزارش اکوبورس به نقل ازایسنا، یکی از موثرترین راه‌های تحقق عدالت در جامعه، عدالت آموزشی است. عدالت آموزشی، بنیان فکر و فرهنگ یک جامعه است و زمینه برخورداری افراد را از امکانات برابر آموزشی فراهم می‌کند. فرآیند یاددهی و یادگیری و تعالی فردی و سازمانی در مدرسه، نیازمند عدالت آموزشی و دسترسی عادلانه به منابع و امکانات آموزشی و فیزیکی است. باتوجه به اهمیت مقطع متوسطه در تربیت نیروی انسانی برای دانشگاه‌ها و همچنین شهروند مسئول؛ پژوهشگران مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی و علوم تربیتی با انجام یک مطالعه، وضعیت عدالت آموزشی در مدارس متوسطه دولتی شهر تهران را مورد بررسی قرار دادند. این پژوهش در دو بخش کمی و کیفی انجام گرفت. در بخش کیفی؛ محققان برای کشف دیدگاه‌ها در مورد پدیده عدالت آموزشی و استخراج ابعاد عدالت آموزشی، با ۱۸ نفر از معلمان دارای سابقه ۲۰ سال و بیشتر مصاحبه انجام دادند و در بخش کمی نیز نظرات ۴۰۰ دانش آموز مقطع متوسطه شهر تهران در خصوص عدالت آموزشی با استفاده از پرسش‌نامه مورد بررسی قرار گرفت. این دانش‌آموزان به صورت تصادفی از مناطق پنج‌گانه شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز شهر تهران انتخاب شدند. یافته‌های بخش کیفی و مصاحبه با معلمان نشان داد که ابعاد مختلف عدالت آموزشی در سه بُعد «امکانات آموزشی»، «امکانات کمک آموزشی» و «امکانات و تجهیزات فیزیکی» دسته‌بندی می‌شود. طبق تحلیل‌های انجام شده از دیدگاه معلمان، عدالت آموزشی در مدارس دولتی شهر تهران به لحاظ «کتب درسی»، «برگزاری کلاس آنلاین»، «ملزومات آموزشی»، «کارگاه آموزشی محتوای چند رسانه‌ای»، «تجهیزات آزمایشگاهی» و «کتابخانه» وضعیت مطلوبی ندارد و در این میان «محتوای آموزشی» و «تجهیزات آزمایشگاهی» بدترین وضعیت را دارند. همچنین معلمان شرکت‌کننده در این مطالعه معتقدند؛ عدالت آموزشی در مدارس دولتی شهر تهران از نظر امکانات کمک آموزشی مانند «سایت رایانه»، «برگزاری کلاس‌های فوق برنامه»، «مواد و منابع آموزشی»، «بازدیدهای علمی»، «امکانات هوشمند»، «اتاق مشاوره و امکانات سمعی بصری» وضعیت مطلوبی ندارد. در بُعد امکانات کمک آموزشی، سایت رایانه و اتاق مشاوره و امکانات سمعی بصری، بدترین وضعیت را دارند. از نظر امکانات و تجهیزات فیزیکی نیز معلمان شرکت‌کننده در این تحقیق معتقدند که عدالت آموزشی در مدارس دولتی شهر تهران به لحاظ «تعداد کلاس متناسب با تعداد دانش‌آموز»، «وسایل گرمایشی و سرمایشی»، «نور و روشنایی»، «بوفه»، «سالن اجتماعات»، «سالن و تجهیزات ورزشی» و «سرویس بهداشتی» وضعیت مطلوبی ندارد و در این بخش «تعداد کلاس متناسب با تعداد دانش‌آموزان» و «سالن و امکانات ورزشی» دارای بدترین وضعیت است. در بخش کمی مطالعه، بررسی نظر دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر تهران در خصوص مولفه‌های عدالت آموزشی، نشان داد که در مولفه‌های امکانات کمک‌آموزشی و امکانات فیزیکی و وضعیت کل، امتیاز مدارس کم‌تر از متوسط و در بخش امکانات آموزشی بیشتر از حد متوسط است. بررسی‌های این پژوهش نشان داد؛ از دیدگاه معلمان، علی‌رغم این‌که وضعیت امکانات فیزیکی نسبت به امکانات آموزشی و کمک آموزشی در مدارس دولتی شهر تهران وضعیت بهتری دارد، اما این به معنای وضعیت مطلوب مدارس دولتی به لحاظ امکانات فیزیکی نیست. از نظر دانش‌آموزان نیز وضعیت موجود امکانات فیزیکی و امکانات کمک‌آموزشی مدارس دولتی شهر تهران، پایین‌تر از متوسط است، به طوری که هیچ تفاوتی از لحاظ امکانات فیزیکی و امکانات کمک‌آموزشی بین مناطق شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز تهران وجود ندارد و وضعیت تمام مناطق از نظر دو مولفه مذکور پایین‌تر از حد انتظار است. به عبارت دیگر، مدارس دولتی از ابعاد مختلف مدیریت فضای یادگیری، مانند برخورداری از منابع نور و روشنایی، وسایل گرمایشی سرمایشی، حیاط، سرویس بهداشتی، تعداد میز و صندلی، تناسب فضای کلاس و تعداد دانش‌آموزان در وضعیت مطلوبی به سر نمی‌برد. به گفته محققان این پژوهش؛ تفاوت دیدگاه معلمان و دانش‌آموزان نسبت به وضعیت نامطلوب امکانات فیزیکی و امکانات آموزشی را می‌توان ناشی از ماهیت نقش و جایگاه آن‌ها در نظام آموزش و پرورش، نوع نگاه و اولویت اهمیت هر یک از مؤلفه‌ها از دیدگاه دو شرکت‌کننده و بالاخره ویژگی‌های جمعیت‌شناختی آن‌ها دانست. چرا که از یک‌سو امکانات فیزیکی از جمله، نیمکت و صندلی و از این‌دست برای دانش‌آموزان اهمیت بیشتری دارد و شاید از دیدگاه آن‌ها این امکانات می‌تواند به یادگیری بهتر و احساس آرامش و راحتی در کلاس کمک کند. در حالی‌که معلمان با توجه به نقش آموزشی خود در کلاس، اهمیت بیشتری برای امکانات آموزشی قائل باشند. پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: شاید بتوان یکی از دلایل وضعیت نامطلوب و مدارس به لحاظ امکانات را بی‌توجهی آموزش و پرورش به بحث مدیریت فضای آموزشی عنوان کرد. در واقع این یافته‌ها حاکی از آن است که جای خالی معماران، مهندسین و حتی فناوران آموزشی در مدارس دولتی مشهود است. بر اساس این یافته‌ها؛ اگرچه نتایج نشان می‌دهد که کلیه مدارس دولتی شهر تهران از بی عدالتی آموزشی رنج می‌برند؛ اما مصادیق بی‌عدالتی در مدارس دولتی مناطق مختلف یکسان نیست. چرا که ممکن است در مدارس دولتی مناطق پایین‌شهر و کم‌برخوردار، عدم بهره‌مندی و دسترسی به حداقل صندلی و نیمکت مناسب، فضای مناسب برای مطالعه، کتابخانه و از این دست را به عنوان بی‌عدالتی آموزش ذکر کنند؛ در حالی‌که مدارس دولتی مناطق برخوردار و بالای شهر تهران، عدم دسترسی به امکاناتی مانند کیت هوشمند برای برگزاری کلاس‌های هوشمند، سالن مجزا برای ورزش و محدود بودن فضای تالار اجتماعات را مولفه‌های بی‌عدالتی آموزش قلمداد کنند. این پژوهشگران معتقدند؛ برخورداری از تمام امکانات آموزشی، کمک‌آموزشی و فیزیکی، جزء حقوق دانش‌آموزان محسوب می‌شود و فراهم آوردن رفاه آموزشی و دسترسی به آن، جز وظایف مدیران است و به همین دلیل باید سیاست «مدیریت مدرسه‌محور» اتخاذ شود و به جای این‌که تصمیمات آموزشی در بیرون مدارس گرفته شود، در مدارس و مراکز آموزشی تصمیم‌گیری انجام شود. بنابراین با تمرکززدایی و مدیریت مدرسه‌محور، دانش آموزان مدارس دولتی مناطق مختلف شهر تهران می‌توانند از امکانات فیزیکی، آموزشی و کمک آموزشی مورد نیاز خود بهره‌مند شوند. در خصوص شکاف عدالت آموزشی، علی‌رغم این‌که از دیدگاه شرکت‌کنندگان پژوهش انتظار می‌رود، وضعیت مطلوب بالاتر از حد متوسط باشد؛ اما یافته‌ها بیان‌گر آن است که شکاف زیادی بین وضعیت موجود و مطلوب وجود دارد. در این مطالعه پیشنهاداتی نیز برای بهبود وضعیت عدالت آموزشی در مدارس ارائه شد: – توجه بیشتر به مدارس مناطق محروم شهر تهران به لحاظ بودجه و توزیع منابع انسانی مادی و فیزیکی با حاکمیت تفکر آمایشی در مدیران آموزشی؛ – اجرای دقیق سیاست مدیریت مدرسه محور به عنوان یکی از راه‌های برون‌رفت از بی‌عدالتی آموزشی؛ – در دستور کار قرار گرفتن ایجاد مراکز تربیت متخصص و طراح فضای آموزش و یادگیری توسط مدیران آموزشی و – برگزاری جلسات هم‌افزایی برای مشارکت مستمر خیرین و سایر سازمان‌ها توسط مدیران مدارس دولتی برای تجهیز کردن مدارس با هدف کاهش بی‌عدالتی در مدارس دولتی. در انجام این تحقیق مریم سادات قریشی خوراسگانی؛ استادیار مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی دانشگاه الزهرا، محسن نظرزاده زارع؛ استادیار علوم تربیتی دانشگاه ملایر و بهنوش بهرامی؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه شهید بهشتی مشارکت داشتند. یافته‌های این مطالعه به صورت مقاله علمی با عنوان بررسی وضعیت عدالت آموزشی در مدارس دولتی شهر تهران در فصل‌نامه علمی پژوهشی مدیریت مدرسه، منتشر شده است.