ارزیابی سیاست‌های ملی فناوری نانو در ۱۰ کشور

اکوبورس: از سوی ستاد نانو سیاست‌های ملی فناوری نانو در ۱۰ کشور دنیا مورد ارزیابی قرار گرفته است و در این کشورها سیاست‌هایی چون “پیشگامی ملی فناوری نانو”، “افزایش دانش موجود در حوزه نانومواد”، “راه اندازی سیستمی برای اطمینان از قابلیت ردیابی نانومواد” و “ارتباطات و همکاری‌های صورت گرفته” پیگیری شده است.
به گزارش اکوبورس به نقل از ایسنا، در طول دهه‌های اخیر، بسیاری از کشورهای جهان با تدوین و اجرای راهبردها و برنامه‌های مختلف در حوزه فناوری نانو، به دنبال پیشرفت در این فناوری بوده‌اند و یکی از پیش نیازهای توسعه فناوری نانو، ارزیابی دقیق اجرای برنامه‌ها، وضعیت شاخص‌های مختلف و به طور کلی ارزیابی وضعیت علم و فناوری نانو است و در این راستا کشورهای مختلف بسته به چارچوب‌های متفاوت حکمرانی علم و فناوری خود، سازوکارهای مختلفی برای این امر طراحی کرده‌اند. دوره زمانی انجام ارزیابی‌ها در کشورهای مختلف بنا بر الزامات قانونی یا قواعد اداری هر کشور متفاوت بوده و این گزارش‌ها به‌صورت دوره‌ای در تناوب‌های زمانی مشخص و یا به‌صورت موردی منتشر می‌شوند. در برخی کشورها، گزارش‌های ارزیابی فناوری‌نانو مربوط به ارزیابی اجرای یک برنامه ملی است. این گزارش‌ها بسته به سازوکارهای مختلف حکمرانی در کشورها، توسط نهاد خاص متولی نانو یا نهاد مسئول در حوزه علم و فناوری یا به وسیله نهادهای مستقل دیگر تدوین می‌شود. در این گزارش‌ها، وضعیت رسیدن به اهداف برنامه، اقدامات اجرایی صورت گرفته در راستای برنامه‌های مختلف، وضعیت شاخص‌های برنامه‌ها و … مورد بررسی قرار می‌گیرند. به نقل از ستاد نانو، مجموعه اسناد ارزیابی فناوری نانو کشورهای مختلف، در دیتابیس اسناد سیاستی استت نانو گردآوری شده‌اند که به این شرح است: ۱) در ایالات متحده آمریکا، برنامه پیشگامی ملی فناوری نانو یک برنامه ملی تحقیق و توسعه هست که بیش از ۲۰ دپارتمان و آژانس مستقل در اجرای آن مشارکت دارند. در مجموع تاکنون ۳۲ گزارش ارزیابی این برنامه منتشر شده است. ۳ گونه گزارش ارزیابی از این برنامه به صورت منظم و دوره‌ای منتشر می‌شود. اولین آن‌ها، گزارش‌های تحت عنوان سنجش برنامه پیشگامی ملی فناوری نانو است که توسط شورای مشاوران رییس جمهور در علم و فناوری منتشر می‌شود. تاکنون ۶ گزارش تحت این عنوان از ابتدای راه اندازی برنامه منتشر شده است. در این گزارش ها، ضمن مرور اقدامات انجام شده در راستای اهداف، توصیه های سیاستی را در پایان هر بخش ارائه می کند. نوع دیگر گزارش‌های ارزیابی فناوری نانو در آمریکا که با تناوب منظم منتشر می‌شود، گزارش‌های تحت عنوان بررسی برنامه پیشگامی ملی فناوری نانو  است که توسط آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی منتشر می‌شود.  تاکنون ۵ گزارش تحت این عنوان در سالهای مختلف منتشر شده‌است. در این گزارش‌ها پس از بررسی وضعیت اکوسیستم تحقیق و توسعه فناوری نانو در آمریکا؛ در بخشی مجزا، یافته ها و توصیه های سیاستی ارائه می‌شود. سومین نوع این گزارش‌ها، گزارش تحت عنوان متمم بودجه رییس جمهور در خصوص برنامه پیشگامی ملی فناوری نانو است که به‌صورت سالانه توسط شورای ملی علم و فناوری منتشر می‌شود. تاکنون ۱۷ گزارش تحت این عنوان در سال‌های مختلف منتشر شده است. در این گزارش‌ها، ارزیابی‌های صورت گرفته در خصوص پیشرفت‌های مرتبط با اهداف، وضعیت اجرای برنامه‌ها، بودجه تخصیص یافته و اقدامات صورت گرفته در سازمان‌های مختلف در حوزه تحقیق و توسعه فناوری نانو ارائه می‌شود. ۲) در ایران، اولین برنامه ملی فناوری نانو با عنوان راهبرد آینده در سال ۱۳۸۴ منتشر شد و سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه این فناوری نوظهور در طی بازه ۱۰ ساله را دربردارد. از آغاز تصویب این برنامه، ستاد توسعه فناوری نانو ایران به‌صورت سالیانه گزارش عملکرد این برنامه را منتشر کرده است. همچنین در حال حاضر، دومین برنامه ملی فناوری نانو ایران با عنوان سند گسترش کاربرد فناوری نانو در افق ۱۴۰۴ در حال اجرا است و گزارش عملکرد آن به صورت سالیانه توسط ستاد توسعه فناوری نانو ایران منتشر می شود. گزارش عملکرد برنامه‌های توسعه فناوری نانو در ایران دارای بخش‌های مختلفی از جمله وضعیت دستیابی به اهداف، اقدامات صورت گرفته، ارزیابی شاخص ها و تأمین مالی برنامه‌ها است. ۳) در فرانسه، برنامه اظهار سالانه مواد در مقیاس نانو  از سال ۲۰۱۳ آغاز شده است. هدف این برنامه این بوده‌ که ضمن افزایش دانش موجود در حوزه نانومواد، قابلیت ردیابی و اطلاعات مرتبط با مصرف‌کنندگان را در این حوزه ارتقاء دهد. تاکنون ۷ گزارش سالانه از این برنامه توسط وزارت انتقال اکولوژیکی منتشر شده است. در این گزارش‌ها، وضعیت گزارش‌دهندگان از منظرهای مختلف بیان شده است. ۴) در بلژیک، برنامه مرتبط با وضعیت نانومواد عرضه شده در بازار از سال ۲۰۱۴ آغاز شده است. هدف این برنامه این بوده است که سیستمی را برای اطمینان از قابلیت ردیابی نانومواد راه‌اندازی کند تا امکان شناسایی ریسک‌های بالقوه و پاسخ فوری به آن‌ها فراهم شود. تاکنون ۵ گزارش سالانه از این برنامه توسط بخش خدمات بهداشت و محیط زیست فدرال منتشر شده است. در این گزارش‌ها، وضعیت ثبت‌نام کنندگان، شرکت‌ها، مواد، زنجیره ارزش و حوزه‌های استفاده بیان شده است. ۵) در سوییس، برنامه عملیاتی سنتر نانو مواد از سال ۲۰۰۸ در سطح ملی اجرا شده و گزارش‌های مختلفی در خصوص این برنامه منتشر شده است. دفتر فدرال سلامت عمومی یک گزارش اصولی، دو گزارش در خصوص وضعیت اجرا، یک گزارش در خصوص ارزیابی اجرا و در نهایت یک گزارش نتیجه‌گیری در خصوص این برنامه منتشر کرده است. دفتر مطالعات کار و سیاست اجتماعی سوییس نیز گزارشی در خصوص ارزیابی اجرای این برنامه منتشر کرده است. این گزارش‌ها، اطلاعات جامعی را در خصوص وضعیت پیاده‌سازی اقدامات پیش‌گیرانه و اثرات آن‌ها بیان می‌کنند. ۶) در نروژ، برنامه ملی فناوری نانو و مواد جدید، درصدد برقراری همکاری میان جوامع پژوهشی، صنعتی و بازار است. دو گزارش بررسی این برنامه توسط شورای تحقیقات نروژ منتشر شده است. یکی در خصوص جمع بندی ۱۰ ساله فعالیت‌های صورت گرفته و دیگری درباره ارزیابی این برنامه. البته در خصوص برنامه نانو ۲۰۲۱ که ادامه برنامه فناوری نانو و مواد جدید هست نیز یک گزارش ارزیابی با حمایت شورای تحقیقات نروژ توسط گروه تکنوپولیس انجام شده است. در این گزارش‌ها، وضعیت حمایت‌های صورت گرفته، تأمین مالی برنامه‌ها و اجرای پروژه‌های تحقیقاتی بررسی شده و توصیه‌های سیاستی مختلفی ارائه شده است. ۷) در هلند، برنامه NanoNextNL یک برنامه تحقیقاتی ملی است که نهادهایی مانند وزارتخانه‌ها، دانشگاه‌ها، شرکت‌ها و مراکز مختلف در اجرای آن مشارکت دارند. در مجموع، سه گونه گزارش ارزیابی این برنامه منتشر شده است. اولین نوع آن، گزارش با نام گزارش انتهای دوره است که توسط هیئت اجرایی این برنامه منتشر شده است. دومین نوع گزارش ارزیابی این برنامه به سفارش هیئت اجرایی برنامه توسط گروه تکنوپولیس  انجام شده است. در نهایت، سومین گزارش توسط شورای مشورتی بین المللی  (IAC) منتشر شده و یافته‌های این شورا در خصوص گزارش انتهای دوره را به هیئت اجرایی برنامه ارائه می‌کند. این گزارش‌ها، ارزیابی‌های لازم در خصوص برنامه را از منظرهای مختلف از جمله وضعیت شاخص‌های اصلی عملکرد، ارزش کسب و کارها، نتایج و اثربخشی برنامه در بردارد. ۸) در اتریش، برنامه عملیاتی فناوری نانو به عنوان یک راهبرد ملی به‌دنبال تقویت ارتباطات میان ذینفعان این حوزه است. وزارت حمل و نقل، نوآوری و فناوری فدرال در گزارشی، وضعیت اجرای دوسالانه این برنامه را منتشر کرده است. در این گزارش؛ وضعیت اجرای برنامه‌ها، ارتباطات و همکاری‌های صورت گرفته و پروژه‌های تحقیقاتی مورد بررسی قرارگرفته است. ۹) در دانمارک، برنامه کنترل بهتر نانومواد، با هدف افزایش فهم از اثرات مضر نانو مواد و کنترل آن تصویب شده است. خلاصه فعالیت‌ها و اقدامات صورت‌گرفته در دوره چهار ساله این برنامه در گزارشی توسط آژانس حفاظت از محیط زیست دانمارک منتشر شده است. ۱۰) در آلمان، راهبرد «فناوری نانو: ریسک‌های محیطی و مرتبط با سلامت نانو مواد» یک راهبرد ملی تحقیقاتی است که وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مختلف در اجرای آن مشارکت دارند. یک گزارش ارزیابی از این راهبرد  بوسیله آژانس محیط زیست فدرال منتشر شده است. این گزارش به بررسی بیش از ۸۰ پروژه تحقیقاتی مرتبط با سلامت نانو مواد و اقدامات نهادهای مسئول در این حوزه پرداخته است.