کشاورزی شهری؛ تجربه موفق کوبا برای مقابله با تحریم‌های آمریکا

اکوبورس: تجارب موفق دیگر کشورها در استفاده از ظرفیت‌های بومی و داخلی با رویکرد افزایش توان تاب‌آوری اقتصادی می‌تواند در شرایط فعلی برای کشورمان بسیار سودمند باشد.
به گزارش اکوبورس، یکی از این تجارب موفق، شیوه‌ای است که مردم کوبا در قالب تمرکز بر کشاورزی شهری برای کاهش وابستگی به اقتصاد تک‌محصولی از آن استفاده کردند. اهمیتی که به کشاورزی شهری در هاوانا ،پایتخت کشور کوبا، داده شد در هیچ کجای دیگر مشاهده نشده است. با سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1989 میلادی و ادامه تحریم های اقتصادی کوبا توسط ایالات متحده آمریکا، این کشور با کمبود شدید نفت، کود شیمیایی و آفت کش­ها روبه رو شد.کوبا تا پیش از این، در برابر صادرات شکر، نفت وارد می­کرد و به همین دلیل تا 30 درصد زمین­های مزروعی خود را به این هدف اختصاص داده بود ولی این شیوه داد و ستد، همراه با سقوط اتحاد شوروی به هم خورد. یکی  از راه ­حل هایی که این کشور در برابر تهدید ها برگزید این بود که به شهروندان اجازه داده شود از زمین­های خالی درون شهر و پیرامون آن، بدون پرداخت مالیات برای کشاورزی استفاده کنند. بنابراین راه­حل خلاقانه­ای که در کوبا مطرح شد، در ابتدا توسط مردم و سپس به صورت مدیریت شده توسط دولت هدایت شد. در نتیجه یک سیستم تولید غذا آغاز به کار کرد و این سیستم تا سال 1994، 67% نیاز غذایی مردم را تأمین کرد. در حال حاضر زمین­های کشاورزی 12 درصد قلمروی هاوانا را می­پوشانند و سبزیجات و گیاهان دارویی مورد نیاز شهروندان را فراهم می­کنند. از آن سو،کاهش واردات کود شیمیایی به این معنا بود که بیشتر مواد غذایی با استفاده از روش­های ارگانیک، از جمله استفاده از کود حیوانی و کمپوست، کشت داده می­شدند. بحران اقتصادی در کوبا در عمل، استفاده اجباری از معیارهای پایداری را به همراه داشت و شهر به دلیل پیروی از اصول پایداری،­ تمجید شد. دولت کوبا به دلایل اقتصادی، اجتماعی و محیطی این طرح را مورد حمایت قرار داد وکشاورزی شهری در کوبا موجب تامین غذای شهروندان، ایجاد اشتغال و درآمد شد. نکته مهم این است که کوبا از نظر مشارکت مردمی در بین کشورهای در حال توسعه منحصر به فرد است و مردم در شکل­گیری منظر کشاورزی در شهرها بیشترین نقش را داشتند. در کوبا ارتباط قوی بین توسعه کشاورزی، منظر شهری، شهرداری های محلی و مشارکت مردمی وجود دارد. به این ترتیب توصیف منظر کشاورزی در کشور کوبا را می توان در یک جمله خلاصه کرد: تولید در جامعه، از طریق جامعه، برای جامعه؛ یعنی ارتباط نزدیک تولید کننده و مصرف کننده، برای دسترسی به مواد غذایی سالم، تازه و متنوع که از طریق فضای سبز شهر صورت می پذیرد. اگرچه شهر هاوانا دارای بافت صنعتی است اما با حمایت وزارت کشاورزی، کشاورزی در آن رونق گرفت. شهروندان به صورت گروهی از خانواده­ها، همسایه­ها و یا دانش­آموزان، کارکنان ادارات و کارگران کارخانه­ها به مشارکت در کشاورزی می­پرداختند. در نتیجه، طرح جامع شهری هاوانا، کشاورزی شهری را به عنوان جزیی از عملکرد شهر پذیرفت؛ هرچند این فضاها به ندرت به مرکز متراکم شهر راه یافتند. در مرکز شهر به علت کوچک­تر بودن قطعات زمین و تراکم بالا، زراعت در مقیاس کوچک صورت گرفته و با نزدیک شدن به مرزهای شهری، ابعاد زمین­های کشاورزی افزایش می­یابد. در نهایت، محصولات تازه با کمترین قیمت به فروش رسیده و مصرف روزانه مهدکودک­ها، بیمارستان­ها و مدارس را نیز فراهم می کنند. در باغ­های عمومی شهر، بازارها با رونق تجاری خوبی به فروش سبزیجات و انواع محصولات می­پردازند. نکته قابل توجه آن  که تغییر الگوی کشت در طول زمان موجب پویایی منظر شهری شده و تغییرات فصل ها را پررنگ­تر به نمایش می گذارد. امنیت، مسئله مهم دیگری برای کشاورزی است و حصار در شکل های مختلف در طراف مزارع دید می شود. اگرچه این حصارها مانعی فیزیکی در طول مرزها هستند، اما مانعی برای دید شهروندان در حال گذر نمی­باشند. از سویی دیگر، در اطراف مزارع،  همواره فضایی مناسب برای گفتگو و گذران اوقات فراغت ایجاد شده است و به بیانی دیگر،منظر کشاورزی در هاوانا، فضاهای شهری را سرزنده و شاداب کرده و مردم با مشارکت خود، شهر را شکل می دهند. در ابتدا، کشاورزی شهری در هاوانا با هدف رونق اقتصاد و تولید غذا شکل گرفت، اما با گذشت زمان، دولت در صدد قرار دادن سایر منافع در راستای کشاورزی شهری بر آمد. البته این مزارع دارای منافع اقتصادی و اجتماعی بسیاری بوده و به مرور شهر هاوانا را به سمت شهری خودکفا سوق داده اند؛ به گونه ای که با وجود اقتصاد فقیر، با بهره گیری از توان زنان و کودکان می­توان اقتصاد بزرگی را به حرکت درآورد و شهر را به سمت پایداری پیش برد. این مسئله به سلامت و امنیت شهری نیز کمک فراوانی کرده و جذب مشارکت شهروندان و آموزش کودکان فضاهای پایدار اجتماعی را رقم می­زند و آینده روشنی را در فضای تحریم های اقتصادی  به تصویر می­کشد. * مرضیه رضایی قلعه، کارشناس محیط زیست منبع: تسنیم