امتیازهای درخواستی ترامپ/ لغو تحریم اولویت ایران است

با این همه و فارغ از ادعاها، با استناد به داده‌های رسمی و رسانه‌ای تلاش داشته‌ایم تا در گفت‌و‌گو با نادر انتصار، استاد بازنشسته و برجسته آلابامای جنوبی، آینده رایزنی‌های تهران و واشنگتن را ارزیابی کند. انتصار در این مصاحبه ضمن تاکید بر غیر قابل پیش‌بینی بودن مسیر گفت‌وگوها، برداشته شدن تحریم‌ها را مهم‌ترین خواست ایران توصیف کرد و با اشاره به قدرت و نفوذ ترامپ در کنگره، تاکید داشت که شاید رییس‌جمهوری کنونی امریکا برخلاف بایدن و اوباما، تنها رییس‌جمهوری باشد که بتواند تحریم‌های اعمالی علیه ایران را بردارد.

براساس مواضع رسمی نمایندگان ایران و‌امریکا درباره چارچوب کلی مسائل مورد اختلاف، توافقی حاصل شده و فضای حاکم بر رایزنی در روز شنبه در عمان ظاهرا آرام بوده است، به عنوان نخستین سوال، ارزیابی شما از گفت‌و‌گو‌های اخیر در مسقط چگونه است؟

همان‌گونه که اشاره کردید، طبق گفته‌هایی که مقام‌های رسمی ایران و امریکا به طور رسمی بیان کرده‌اند، هر دو بازیگر گفت‌و‌گو‌ها را سازنده توصیف کردند. حتی خود ترامپ نیز تاکید کرد که این یک روند خوب بوده است؛ البته جالب آنکه این اظهارات برعکس ادعا‌هایی بود که همیشه مطرح می‌کرد و سخنانش در رسانه‌ها بسان بمب خبری عمل کرد.

او برخلاف ادعا‌های قبلی‌اش، به‌جای بد و بی‌راه، از روند مثبت مذاکره گفت. آقای عراقچی و سخنگوی وزارت خارجه دولت ایران نیز در این مورد صحبت کردند و به نظر می‌رسد گفت‌و‌گو‌هایی که در مسقطانجام شد، گام ابتدایی در روند رایزنی‌ها است. با این همه نمی‌توان در باب ماحصل آن به شکلی قطعی نتیجه‌گیری کرد، اما به اعتقاد من این قدم اول بهتر از آن چیزی بود که پیش‌بینی می‌شد. روز شنبه طرفین صرفا چارچوب‌های رایزنی را تعیین کردند، حال باید دید زمانی که دستور کار اصلی روی میز قرار گرفت و رایزنی‌ها به شکلی مستقیم رقم خورد، آقای ترامپ در باب گفت‌و‌گو‌ها چه موضعی اتخاذ خواهد کرد.

براساس تجربه، ترامپ معمولا کار‌های خارق‌العاده‌ای انجام می‌دهد و از همین رو زود است که بخواهیم گام‌ها و تصمیم‌های بعدی او را پیش‌بینی کنیم. ترامپ تاکنون مواضعی اتخاذ کرده و اخیرا در یکی، دو مورد نیز اظهارنظر‌هایی داشته است. حتی کاخ سفید نیز یک اعلامیه منتشر کرد و آقای ویتکاف هم در هواپیما مصاحبه‌ای داشت. در این میان آنچه برای ترامپ مهم است این است که با ایران به توافق برسد. او می‌داند که تمام صحبت‌هایی که قبلا مطرح کرده، مبنی بر اینکه تهران باید تمام صنعت هسته‌ای خود را برچیند، تا حدودی بلوف‌های قبل از گفت‌و‌گو بوده که باید تا حد زیادی نادیده گرفته شوند.

اخیرا نشریه وال استریت ژورنال به نقل از منابع آگاه مدعی شده که ایران در ازای لغو تحریم‌ها بازگشت به محدودیت‌های تعریف شده در برجام را مطرح کرده. در صورت صحت این ادعا، باتوجه به مواضع آقای ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران در دولت اول و دوم و همچنین دلایل ادعایی‌اش جهت خروج از برجام تا چه اندازه پذیرش چنین خواسته‌ای در نشست بعدی محتمل است؟

ببینید، روزنامه‌ها، به ویژه نشریه‌های امریکایی، بیشتر گمانه‌زنی‌ها را مطرح می‌کنند و ما نباید برمبنای این گمانه‌زنی‌ها تحلیل کرده و سناریو‌ها را بررسی کنیم. به نظر من، در این مرحله، بعید است که ایران چنین پیشنهادی را به امریکا داده باشد. ممکن است در آینده این موضوع مطرح شود و نمی‌توان آن را نادیده گرفت، اما در آغاز مذاکرات طرف‌ها بر چارچوب مسائل مورد مذاکره متمرکز بودند و برخلاف ادعای وال استریت ژورنال گزاره‌هایی، چون لغو تحریم‌ها یا بازگشت به اصول برجام مطرح نشده است. ممکن است ایران در آینده چنین خواسته‌هایی را مطرح کند، اما تصور نمی‌کنم که این درخواست‌ها در روز‌های ابتدایی رایزنی‌ها توسط تهران روی میز قرار بگیرد.

پیش‌تر ادعا شده بود که دولت امریکا خواهان اعمال محدودیت بر فعالیت‌های منطقه‌ای موشکی ایران بوده، هر چند شخص ترامپ در این باره به طور مشخص اظهار نظری نکرده است، آیا به باور شما این دو متغیر از دستور کار خارج شده‌اند؟ در این صورت به باور شما درخواست‌ها و امتیاز‌های درخواستی ترامپ از تهران چه خواهد بود؟

من تصور می‌کنم که اگر رایزنی‌ها تداوم داشته باشد، امریکا سعی خواهد کرد موضوعات موشکی و منطقه‌ای و دیگر مسائل را روی میز قرار دهد. اما اینکه تا چه اندازه‌ای واشنگتن روی این موضوعات پافشاری خواهد کرد، به واکنش ایران بستگی دارد. البته بخش زیادی از خواسته‌های ادعایی امریکا منوط به این است که ایران چه متغیر‌هایی را به عنوان امتیاز مطرح خواهد کرد و چگونه می‌خواهد موضوعات چالش‌برانگیز را از دستورکار مذاکرات خارج کند.

این مساله حتی می‌تواند به عنوان یک امتیازی از سوی امریکا ارایه شود، به این معنا که به طرف‌های ایران بگوید دیگر روی این موضوع تاکیدی نداریم، در مقابل شما در رابطه با یک موضوع خاص به واشنگتن امتیاز خاصی را ارایه بدهید. از منظر ایران، مساله‌ای که در این گفت‌و‌گو‌ها مهم است، چه در بازه زمانی که رایزنی‌ها درباره برجام انجام شد و چه بعد از آن، این است که تحریم‌ها برداشته شده یا حداقل به تعلیق درآیند. ایران همیشه روی این موضوع تاکید داشته و گفته که گفت‌و‌گو‌های مربوط به تحریم‌ها باید در اولویت باشد، اما بایدن رییس‌جمهور سابق نخواست یا نتوانست خواست تهران در این باره را محقق کند. اوباما رییس‌جمهور اسبق هم به طور کلی نخواست یا نتوانست این کار را انجام دهد، زیرا می‌دانست که اکثر عمده تحریم‌ها از طریق کنگره وضع شده‌اند و برداشتن آنها نیازمند همکاری کنگره است که در آن زمان این همراهی ازسوی کنگره وجود نداشت.

اما تفاوتی که ترامپ با دو رییس‌جمهور قبلی یعنی اوباما و بایدن دارد این است که ممکن است ترامپ به ایران پیشنهاد دهد که برخی از تحریم‌های اولیه (نه ثانویه) را بردارد. هرچند این کار در شرایط کنونی بسیار دشوار است، اما ترامپ فرد معمولی نیست و می‌تواند فشار بسیار زیادی روی کنگره بیاورد؛ فشاری که نه اوباما قادر به اعمالش بود و نه بایدن. اگر ترامپ بتواند این کار را انجام دهد و وعده‌اش را عملی کند، یعنی برخی از تحریم‌های اولیه را ملغی کند.

ممکن است بستر برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های امریکایی در ایران، به ویژه در صنایع انرژی و نفت ایران، هموار شود. به اعتقاد من این مساله می‌تواند یک امتیاز بسیار مهم باشد. به باورم هیچ رییس‌جمهوری دیگری از امریکا نمی‌توانست و نمی‌خواست که تحریم‌های اولیه علیه ایران را بردارد و کنگره قطعا در برابر این موضوع مقاومت می‌کرد. اما ترامپ در کنگره‌ای که در حال حاضر در دست جمهوری‌خواهان است، نفوذ عجیبی دارد. اگر ترامپ بخواهد دست به چنین اقدامی بزند، فشار‌ها را تشدید می‌کند و می‌تواند تمرکز را بیشتر بر اعضای حزب جمهوری‌خواه متمرکز کند و تعدادی از تحریم‌های اولیه امریکا علیه ایران را لغو کند.

این همان امتیازی است که هیچ کدام از روسای جمهوری امریکا به ایران ندادند. طبیعتا در چنین شرایطی انتظار می‌رود که ایران نیز انعطاف بیشتری نسبت به گذشته نشان دهد. از طرفی امریکا می‌داند که در هر صورت، خط قرمز ایران در این دوره از مذاکرات، خط قرمزی است که نسبت به دوره قبل گسترده‌تر شده است، چراکه برنامه هسته‌ای ایران نیز پیشرفت بیشتری داشته است. دولت ترامپ انتظار دارد که دولت ایران به خط قرمز‌های برجامی پایین‌تری بازگردد، چراکه ایران امروز و توسعه‌هایی که در صنایع اتمی و انرژی اتمی خود به دست آورده، بسیار بیشتر از زمان انعقاد برجام است. این نکته بسیار مهمی است که باید در مورد دوره‌های بعدی مذاکره مدنظر قرار گیرد.

نقش اسراییل و لابی‌های یهودی و شاهین‌های ضدایرانی را در مسیررایزنی‌های پیش رو چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این موضوع بسیار مهم است و نمی‌توان نفوذ لابی اسراییلی در امریکا، به خصوص در کنگره، را نادیده گرفت. گرچه همان‌طور که پیش‌تر گفتم، ترامپ یک شخص غیرعادی است و می‌تواند اقداماتی در کنگره انجام دهد که هیچ رییس‌جمهور دیگری قادر به انجام آن نخواهد بود. اما در عمل، ما نمی‌توانیم نقش اسراییل در کنگره را نادیده بگیریم. این نفوذ از لحاظ تاریخی بسیار قوی است و به نظر من، کابینه نتانیاهو از طریق کنگره سعی خواهد کرد فشار‌های زیادی بر ترامپ وارد کند تا امتیازات مهمی به ایران ندهد.

اسراییلی‌ها حتی اگر نتوانند این کار را در کوتاه‌مدت و در دوران مذاکرات انجام دهند، ممکن است دست به یک ماجراجویی جدید در خاورمیانه بزنند. این ماجراجویی می‌تواند شامل ادامه حملات یا راه‌اندازی یک جنگ میان لبنان و اسراییل باشد. چنین ماجراجویی‌هایی می‌تواند به تشدید تنش‌ها منجر شود و اسراییلی‌ها را نسبت به بی‌نتیجه ماندن رایزنی‌ها امیدوار کند.

اساسا ما نباید انتظار داشته باشیم که اسراییل از هرگونه توافقی میان ایران و امریکا استقبال کند یا با آن موافقت کند. اسراییل حتی از صلح در خاورمیانه نیز استقبال نخواهد کرد. اما ترامپ این قدرت را دارد که تا حدی جلوی ماجراجویی‌های نتانیاهو را بگیرد. توجه کنید که ترامپ فقط در موضوع ایران درگیر نیست، بلکه در موضوعات دیگری نیز در تنش‌های مشابهی درگیر است. به اعتقاد من، در موضوع خاورمیانه، اگر گفت‌و‌گو‌های ایران و امریکا همین‌گونه سازنده و مثبت پیش برود، ترامپ این قدرت را دارد که تا حدی نتانیاهو را متوقف کند. اخیرا ترامپ مدعی شده که اگر این گفت‌و‌گو‌ها به خوبی پیش برود، اتفاقی خواهد افتاد که در تاریخ سابقه نداشته و آن «ساختن خاورمیانه جدید» است.

دور دوم گفت‌و‌گو‌ها قرار است روز شنبه از سر گرفته شود، با توجه به اخبار و مواضع رسمی، پیش‌بینی شما از نتایج رایزنی‌های پیش رو چیست؟ اساسا احتمال تداوم و طولانی شدن رایزنی‌ها وجود دارد؟

اگر دور دوم گفت‌و‌گو‌ها برای دو طرف به خوبی پیش رود رایزنی‌های ایران و امریکا ادامه خواهند داشت. اما من احتمال طولانی شدن رایزنی‌ها را کمتر می‌دانم، به عبارتی دیگر نباید انتظار داشت که روند مذاکرات کنونی مانند مذاکرات برجام مدت‌ها به طول بینجامد. البته ممکن است که مذاکرات از آن مدت دو ماهی که ترامپ به ایران داده، طولانی‌تر شود. به این دلیل که شخص ترامپ به مذاکرات طولانی اعتقادی ندارد و تاریخچه رفتار او به خوبی نشان داده که اگر نتواند معامله‌ای را در زمان نسبتا کوتاه به نتیجه برساند به کلی فرآیند رایزنی‌ها را متوقف خواهد کرد.

در مورد شخص ترامپ انجام هرکاری ممکن است، چراکه او گاهی به عنوان شخصی که می‌خواهد همه چیز را دراختیار داشته باشد، ظاهر می‌شود و گاهی به عنوان کسی که دنبال امتیاز ویژه‌ای نیست. این چرخش‌های صد و هشتاد درجه در اظهارات و رفتار‌های ترامپ گزاره‌ای نیست که بشود به آن وزن داد. حداقل در مورد روسای‌جمهور سابق امریکا، می‌توانستیم تا حدی درک کنیم که در چه خط و مسیری قرار دارند، اما در مورد ترامپ، حتی این حداقل نیز بسیار دشوار است. او هر روز حرف‌های متضاد و متناقضی می‌زند.

پیش‌بینی افعال ترامپ هم دشوار است و هم دشوار و بیهوده. از طرفی این گفت‌و‌گو‌ها هنوز بسیار مقدماتی است و تحلیل‌ها نیز قطعا مقدماتی هستند. پیش‌بینی‌ها نیز در حال حاضر چیزی بیشتر از گمانه‌زنی نمی‌توانند باشند.