فریب مذاکرات؟
دیروز مذاکرات اولیه دیپلماتیک در عمان میان مقامات آمریکایی و ایرانی درباره برنامه هسته‌ای با دست دادن دو طرف و سازنده اعلام کردن مذاکرات پایان یافت.
تهدید و ترغیب
بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، بما بر اظهارات مقامات، دور بعدی این مذاکرات قرار است شنبه آینده برگزار شود و ممکن است به نخستین مذاکرات رسمی رودررو میان دو کشور در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، پس از آن‌که او هفت سال پیش ایالات متحده را از توافق هسته‌ای تاریخی خارج کرد، منجر شود.
ترامپ اغلب درباره جمهوری اسلامی ایران لحن تند و تهدیدآمیزی داشته و گفته که نباید به این کشور اجازه داده شود که به بمب هسته‌ای دست یابد. این مذاکرات بازتابی از رویکرد «تهدید و ترغیب» او در مواجهه با درگیری‌های خارجی است؛ رویکردی که در آن احتمال توافق همواره روی میز قرار دارد و درگیری نظامی طولانی‌مدت مطلوب او نیست.
موفقیت تهران
برای ایران، دور نخست گفت‌وگوها با ایالات متحده تا حد زیادی موفقیت‌آمیز تلقی شد. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند ادعا کند که دو شرط اصلی‌اش برای بردن مذاکرات به مرحله بعدی محقق شده است: واشنگتن حداقل فعلا تمرکز را بر برنامه هسته‌ای ایران حفظ کرد و هیچ اشاره‌ای به برچیدن تاسیسات هسته‌ای یا سیاست منطقه‌ای ایران و حمایت از گروه‌های حماس، حزب‌الله و حوثی‌ها نکرد.
بر اساس گفته‌های یکی از مقامات ارشد آمریکایی مطلع از موضوع، این گفت‌وگوها گسترده و با هدف حفظ گفتگوها بودند.
در نتیجه، استیو ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ که رهبری مذاکرات را بر عهده دارد، پیشنهاد نداد که ایران به‌طور کامل از برنامه غنی‌سازی خود دست بکشد. در عوض، تمرکز بر این بود که ایران از مواد موجود خود برای ساخت سلاح استفاده نکند.
استیو ویتکاف تقریباً هیچ تجربه‌ای در سیاست خارجی ندارد. اما به‌دلیل دوستی چندساله‌اش با ترامپ، مورد اعتماد رئیس‌جمهور است و توانایی دارد که به شکلی از سوی او سخن بگوید که سایر مقامات آمریکایی چنین جایگاهی ندارند. به گفته یکی دیگر از مقامات کاخ سفید، او در این مذاکرات مقدماتی با عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، به‌همراه آنا اسکروجیما، سفیر آمریکا در عمان، شرکت داشت. مارکو روبیو، وزیر خارجه، در مذاکرات روز شنبه حضور ن
این مقام در بیانیه‌ای اعلام کرد که ویتکاف به عراقچی تأکید کرده که دستور دارد اختلافات دو کشور را در صورت امکان از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی حل‌وفصل کند.
عراقچی و مقام کاخ سفید هر دو اعلام کردند که گفت‌وگوهای دو تیم روز شنبه آینده از سر گرفته خواهد شد.
هم مستقیم، هم غیرمستقیم!
گمانه‌زنی‌ها درباره اینکه آیا نمایندگان آمریکا و ایران به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم دیدار خواهند کرد، با اتخاذ هر دو حالت پایان یافت. تیم‌های ایرانی و آمریکایی در طول دو ساعت و نیم مذاکرات در اتاق‌های جداگانه نشستند و وزیر خارجه عمان با پیام‌های کتبی و شفاهی بین آن‌ها در رفت‌وآمد بود. در پایان، به‌گفته وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، ویتکاف و عراقچی هنگام خروج از محل مذاکرات، حضوری و به‌صورت کوتاه با هم احوال‌پرسی کردند.
عراقچی به تلویزیون دولتی ایران گفت: «هیچ کلام تندی رد و بدل نشد. هر دو طرف تعهد خود را برای پیشبرد این مذاکرات تا رسیدن به توافقی مطلوب برای طرفین نشان دادند.»
او پیش از جلسه گفته بود که هدف، ایجاد اعتماد و رسیدن به توافقی درباره چارچوب و جدول زمانی مذاکرات هسته‌ای است. جمهوری اسلامی ایران پیش‌تر هشدار داده بود که اگر ایالات متحده موضوع برچیدن کامل برنامه هسته‌ای را مطرح کند، مذاکرات را ترک خواهد کرد.
این گفت‌وگوها بعدازظهر در مسقط، پایتخت عمان آغاز شد؛ جایی که دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی سال‌هاست از آن به‌عنوان قلمرو بی‌طرف برای مذاکرات استفاده می‌کنند.
دو طرف با بی‌اعتمادی عمیق وارد مذاکرات شدند، چرا که دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ که ایران با ایالات متحده و سایر قدرت‌های جهانی به آن دست یافته بود، خارج شد و در دوران نخست ریاست‌جمهوری‌اش تحریم‌های سختی علیه تهران اعمال کرد.
فرصتی برای تفاهم اولیه
اکنون ترامپ هم برای نمایش مهارت‌های مذاکره‌اش و هم برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل که ممکن است به درگیری‌ای شدیدتر منجر شود و خاورمیانه را بیش از پیش بی‌ثبات کند، مایل است توافقی حاصل کند.
او جمعه‌شب در هواپیمای ریاست‌جمهوری به خبرنگاران گفت: «من می‌خواهم ایران کشوری فوق‌العاده، عالی و شاد باشد، اما آن‌ها نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
مقامات ایرانی با تردید به این گفت‌وگوها نگاه می‌کردند، اما همان‌طور که عباس عراقچی پیش از آغاز مذاکرات روز شنبه گفت، «برای فرصتی برای تفاهم اولیه که مسیر مذاکرات را ترسیم کند» آماده بودند.
او همچنین در مقاله‌ای در واشنگتن پست نوشت که مقامات ایرانی تردید دارند، اما «آماده‌اند با جدیت وارد گفت‌وگو شوند و با نیت دستیابی به توافق پای میز مذاکره بیایند.»
این گفت‌وگوها پس از روابط پرتنش میان ترامپ و جمهوری اسلامی ایران در جریان کمپین انتخاباتی ۲۰۲۴ آغاز شد. سال گذشته، به ادعای مقامات آمریکایی، هکرهای وابسته به ایران برخی از دستیاران ترامپ و جو بایدن، رئیس‌جمهور وقت، را هدف قرار دادند و در مورد برخی افراد نزدیک به ترامپ موفق بودند. اندکی پس از روز انتخابات، وزارت دادگستری ایالات متحده ادعا کرد علیه فردی که گفته می‌شد در طرح ترور ترامپ از سوی ایران نقش داشته، اعلام جرم کرده است.جمهوری اسلامی ایران این ادعا را رد کرد.
زمان گفت‌وگو فرا رسید
در هفته‌های اخیر، ترامپ نامه‌ای به تهران ارسال کرد و در آن نوشت ترجیح می‌دهد راهی برای توافق پیدا کند تا اینکه کار را به رویارویی نظامی بکشاند. او هشدار داد که اگر توافقی در هفته‌های آینده حاصل نشود، ممکن است ایران با عملیات نظامی علیه تأسیساتش روبرو شود. ترامپ سپس پاسخی دریافت کرد که در آن گفته شده بود «زمان گفت‌وگو فرا رسیده است.»
به گفته دو مقام ارشد ایرانی که نخواستند نام‌شان فاش شود، هیات ایرانی قصد داشت نشان دهد که آماده است درباره کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم و پذیرش نظارت خارجی بر فعالیت‌های هسته‌ای خود گفت‌وگو کند. با این حال، آن‌ها تأکید کردند که مذاکره‌کنندگان علاقه‌ای به بحث درباره برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ندارند، موضوعی که برخی از مقامات دولت ترامپ، از جمله مایکل والتز، مشاور امنیت ملی، بر آن اصرار دارند و ممکن است ترامپ را برای اتخاذ چنین موضعی تحت فشار بگذارند.
با این حال، استیو ویتکاف در اظهارات عمومی‌اش خط قرمز متفاوتی را مطرح کرده و در مصاحبه‌ای با وال استریت ژورنال گفته که «توسعه سلاح هسته‌ای» خط قرمز خواهد بود، نه خود برنامه غنی‌سازی.
مسأله اصلی، کاهش تدریجی قدرت توافق هسته‌ای اولیه است، توافقی که رهبران اروپایی از سال ۲۰۱۸ و پس از خروج آمریکا از آن، به سختی آن را زنده نگه داشته‌اند. محدودیت‌های اصلی این توافق قرار است در اکتبر پایان یابد.
این توافق که با نام برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) شناخته می‌شود و در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما حاصل شد، نتیجه سال‌ها مذاکره فنی و دشوار بود. برجام تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی ایران را در ازای محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش لغو کرد.
تنها نه کشور در جهان به طور رسمی دارای سلاح هسته‌ای هستند و پیوستن [ادعایی] جمهوری اسلامی ایران به این فهرست، می‌تواند تهدیدی وجودی برای دشمن اصلی‌اش اسرائیل محسوب شود.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، این هفته گفت: «توافق با ایران تنها در صورتی قابل‌قبول است که سایت‌های هسته‌ای این کشور تحت نظارت آمریکا نابود شوند. در غیر این صورت، گزینه نظامی تنها راه است.»
در حالی که عراقچی سابقه‌ای طولانی در مذاکرات هسته‌ای دارد، ویتکاف آشنایی اندکی با جنبه‌های فنی برنامه هسته‌ای ایران دارد. او پس از دیدار با ولادیمیر پوتین در سن پترزبورگ، که در آن درباره احتمال آتش‌بس میان روسیه و اوکراین گفت‌وگو شد، روز جمعه وارد عمان شد.
در غرب بعضی مدعیند که به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران قصد دارد مذاکرات دیپلماتیک را تا حد ممکن طولانی کند، هم برای به تعویق انداختن حمله نظامی اسرائیل، و هم برای عبور از ضرب‌الاجل ۱۸ اکتبر، زمانی که قدرت سازمان ملل برای اعمال سریع تحریم‌های موسوم به «اسنپ‌بک» علیه ایران منقضی می‌شود.
الیوت آبرامز، فرستاده سابق ترامپ در امور ایران، گفت: «آن‌ها فرصت دارند که اسرائیل و آمریکا را درگیر مذاکراتی کنند که در آن ویتکاف را فریب دهند که این گفت‌وگوها نتایج زیادی در پی دارد. و بنابراین مذاکرات آغاز می‌شود، اسرائیل را عقب نگه می‌دارد، و ادامه پیدا می‌کند و ادامه پیدا می‌کند.»
او افزود که ممکن است توافقی جدید خیلی سریع حاصل شود، اما ایران به احتمال زیاد تنها به تعهداتی در حد توافق سال ۲۰۱۵ پایبند خواهد شد، امری که اسرائیل را ناراضی خواهد کرد.
در همین حال، دولت ترامپ دست به یک آرایش نظامی بی‌سابقه؛ شامل دو ناو هواپیمابر، بمب‌افکن‌های رادارگریز B-2، جنگنده‌های پیشرفته و سامانه‌های دفاع هوایی، در منطقه زده است.
با این حال، ترامپ به‌شدت خواهان اجتناب از جنگ جدیدی در خاورمیانه است. مشاورانش هشدار داده‌اند که چنین جنگی منابع نظامی آمریکا را از تهدیدهای دیگر، از جمله چین، منحرف خواهد کرد و با شعار دوری از درگیری‌های خارجی در تضاد است.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بین‌المللی، گفت جلسه روز شنبه بر سر چارچوب و دامنه مذاکرات بود و به‌زودی دو طرف وارد مذاکرات فنی، بخش سخت ماجرا، خواهند شد.
او افزود: «این نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی ایران و آمریکا احتمالاً بر سر هدف نهایی این مذاکرات به درک مشترکی رسیده‌اند و بنابراین ممکن است مذاکرات رودررو هم در دستور کار قرار گیرد.» واعظ ادامه داد: «اگر برچیدن کامل برنامه هسته‌ای شرط اولیه تیم آمریکا بود، سقف این مذاکرات از همان ابتدا فرو می‌‌ریخت.»
