روز حساس دیپلماسی ایران در عمان

اگر واقعه غیرمنتظره‌ای رخ ندهد، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا امروز در مسقط آغاز می‌شود. سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه با میانجی‌گری واسطه‌های عمانی با یکدیگر گفتگو می‌کنند. این گفت‌وگوها در سایه ناامیدی و بدبینی‌های بسیار آغاز می‌شود.

در تهران هرچند اعلام آغاز مذاکرات از روز شنبه باعث تحولاتی کم‌رنگ در بازار آزاد ارز و بازار سهام شد، اما حجم این تحولات چندان کوچک بود که نشان می‌داد امید چندانی به موفقیت مذاکرات میان دولت پزشکیان و دولت ترامپ وجود ندارد. در طول یک هفته گذشته، دو طرف به جای آنکه در مورد خواسته‌ها و مطالبات خود در مذاکرات سخن بگویند، در مورد فرمت مذاکرات پیش رو حرف می‌زنند.

دولت آمریکا ادعا می‌کند که مذاکرات مستقیم خواهد بود و ایران هم تاکید می‌کند همانگونه که از قبل گفته‌است مذاکرات در عمان غیرمستقیم است. روز چهارشنبه، روزنامه واشنگتن‌پست به نقل از منابعی در دولت آمریکا مدعی شد که اگر ایران بر غیرمستقیم بودن مذاکرات تاکید کند، ممکن است استیو ویتکاف سفرش را به عمان لغو کند. این ادعا بلافاصله با واکنش تهران مواجه شد. خبرگزاری صداوسیما با انتشار خبری به نقل از یک منبع آگاه انتشار این ادعا را «با اهداف خاص رسانه‌ای و سیاسی» توصیف کرد.

انتظار چندانی از نخستین دور مذاکرات در عمان نمی‌رود. آمریکا این مذاکرات را «گفت‌وگوهای مقدماتی» برای تعیین «دستورکار» توصیف کرده‌است. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تاکید کرده‌است که مذاکرات روز شنبه «یک آزمون» برای دولت جدید آمریکا است. اظهارات برخی از مقام‌های آمریکایی از جمله مایک والتز، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور آمریکا در مورد ضرورت برچیده شدن کامل برنامه هسته‌ای ایران و تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه در مورد ضرورت رسیدن به راهکاری مشابه لیبی در سال ۲۰۰۳ نگرانی‌ها را در مورد بیان خواسته‌های حداکثری از سوی آمریکا در مذاکرات بیشتر کرده‌است.

بسیاری از تحلیل‌گران و کارشناسان معتقدند که بیان چنین مطالباتی از سوی واشنگتن باعث می‌شود مذاکرات به بن‌بست برسند. اما دونالد ترامپ، به جای اعزام شخصیت‌های تندرو دولتش برای انجام مذاکره با تهران، استیو ویتکاف را به عنوان رهبر مذاکرات با تهران تعیین کرده که فردی معامله‌گر و کاملاً مورد اعتماد ترامپ است. ویتکاف به‌رغم اینکه هیچ تجربه‌ای در حوزه سیاست خارجی ندارد، اما در حال حاضر رهبری مذاکرات آمریکا در جنگ اوکراین و جنگ غزه را برعهده دارد.

هرچند گزارش‌ها حاکی از نقش چشمگیر ویتکاف در توافق آتش‌بس و تبادل اُسرای اسرائیل و حماس در جنگ غزه، پیش از مراسم تحلیف ترامپ بودند، اما این آتش‌بس چندان دوام نیاورد و نهایتاً با شکست مواجه شد. با این حال ویتکاف همچنان خوش‌بین است که دور جدیدی از آتش‌بس در غزه برقرار شود. در حوزه جنگ اوکراین نیز ویتکاف هنوز نتوانسته‌است به دستاورد قابل توجهی دست پیدا کند.

روز جمعه اسماعیل بقایی‌هامانه، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ما با حُسن‌نیت و هوشیاری کامل به دیپلماسی یک فرصت واقعی می‌دهیم. آمریکا باید این تصمیم را که به‌‌رغم هیاهوهای خصمانه آنها اتخاذ شده است قدر بداند. ما نه پیش‌داوری می‌کنیم و نه پیش‌گویی؛ ما در نظر داریم روز شنبه نیت و جدیت طرف مقابل را ارزیابی نموده و متناسب با آن حرکت‌های بعدی را تنظیم کنیم.»

تمی بروس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز پنجشنبه به وقت محلی در گفت‌وگو با خبرنگاران ادعا کرد که مذاکرات عمان نشان خواهد داد که آیا آنها در مسیر مذاکره جدی هستند یا خیر. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا همچنین مدعی شد: آنچه روز شنبه روی می‌دهد، تعیین خواهد کرد که آیا گفت‌وگوهای بیشتری در کار خواهد بود یا خیر.

مجید تخت‌روانچی، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که برای سفری رسمی به صربستان رفته‌بود نیز در سخنانی در مورد مذاکرات امروز گفت: «اگر طرف آمریکایی موضوعات و خواسته‌های غیرمرتبط مطرح نکند و تهدید و ارعاب را کنار بگذارد، امکان خوبی برای دستیابی به توافق وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران معتقد به گفت‌وگو و تعامل در سایه احترام متقابل است و هرگونه قلدری و زورگویی از نظر ما مردود است.»

نگرانی اسرائیل

منابع اسرائیلی به روزنامه جروزالم‌پست اعلام کردند که نگرانی‌هایی جدی در تل‌آویو نسبت به احتمال موافقت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، با یک توافق هسته‌ای «محدود» با ایران وجود دارد.  منابع عالی‌رتبه اسرائیلی هشدار داده‌اند که دونالد ترامپ ممکن است فرصت کنونی ارتش اسرائیل برای حمله به برنامه هسته‌ای ایران را محدود کند.

به گزارش انتخاب، چندین منبع بلندپایه اسرائیلی به روزنامه جروزالم پست گفته‌اند که این خطر واقعی وجود دارد که ترامپ، با یک توافق هسته‌ای «متوسط و ضعیف» با ایران موافقت کند.  برخی از این منابع عمیقاً نگران‌اند که چنین توافقی باعث شود ترامپ فرصت ویژه‌ای را که ارتش اسرائیل برای حمله به برنامه هسته‌ای ایران دارد، محدود کند.

مقامات ارشد اسرائیلی از ۲۶ اکتبر گفته‌اند که نیروی هوایی این کشور یک «پنجره ویژه» برای حمله به برنامه هسته‌ای تهران داشته، زیرا جنگنده‌های اسرائیلی موفق به آسیب به سامانه‌های پدافند هوایی S-300 ایران شده‌اند.  علاوه بر این، مقامات اسرائیلی تأکید کرده‌اند که در حال حاضر، نه حزب‌الله و نه حماس تهدیدی جدی برای اقدام تلافی‌جویانه علیه اسرائیل محسوب نمی‌شوند، چراکه هر دو دشمن خود با ضعف شدید روبه‌رو هستند.  برای ماه‌ها، مقامات عالی‌رتبه اسرائیل امیدوار بودند که ترامپ مجوز حمله گسترده هوایی اسرائیل به برنامه هسته‌ای ایران را صادر کند، حتی در اوایل سال ۲۰۲۵ که اکنون گذشته است.

با توجه به مواضع شناخته‌شده ایران در مذاکرات و اظهارات متناقض ترامپ – از تهدید به «باز کردن درهای جهنم» بر روی تهران گرفته تا تلاش برای دستیابی به توافق – برخی منابع اسرائیلی معتقدند آمادگی ترامپ برای مذاکره، احتمال دستیابی به توافقی ضعیف را افزایش داده است.

سایر منابع هنوز خوشبین‌اند که ترامپ در پشت پرده درک می‌کند که یک توافق نمی‌تواند مشکل هسته‌ای ایران را حل کند، و یا این‌که نهایتاً حمله اسرائیل ضروری خواهد بود، یا اینکه شاید ترامپ بتواند ایران را به توافقی بسیار بهتر از نسخه ۲۰۱۵ وادار کند.