روز گذشته حادثه انفجار در معدن طبس ایرانیان را بار دیگر عزادار کرد. اگرچه آمار جانباختگان بالا و پایین اعلام شد اما آنچه مشخص است اینکه بیش از ۳۰ تن از کارگران زحمتکش این معدن زیر خروار‌ها خاک ماندند و جان سپردند.
حوادث کار مشابه در معادن هرساله تکرار می‌شود و غم آن هر بار تازه است. بنابر گفتههای استاندار خراسان جنوبی انفجار گاز متان در بلوک C معدن طبس رخ داده است. عملیات امداد و نجات از شنبه شب شروع شده اما روند امدادرسانی با مشکلاتی مواجه است چرا که هنوز در معدن گاز متان وجود دارد. از ۴۷ نفری که شنبه شب در بلوک B بودند، ۳۰ نفر فوت کردند و تعداد کشته‌ها تاکنون به بیش از ۳۰ نفر رسیده است. هنوز کارگران در بلوک اصلی منفجر شده محبوس‌اند و مشخص نیست چند جان عزیز دیگر از دست رفته است. طبق اظهارات مقامات مسئول هنوز ۲۲ معدنچی در تونل محبوس هستند، کارگرانی که خانواده‌ای چشم انتظارشان است.
حوادث معدن بار‌ها و بار‌ها تکرار می‌شود و اغلب نبود تهویه مناسب و نشر و جرقه گاز متان به عنوان علت انفجار بیان می‌شود؛ اگرچه فقط برخی از این حوادث به دلیل ابعاد و بزرگی فاجعه در صدر اخبار قرار می‌گیرد. چنانکه چند سال پیش انفجار معدن زمستان یورت و کشته شدن چند ده کارگر زیر آوار توجه افکار عمومی را به مساله ایمنی و بهداشت کار در معدن به ویژه معادن زغالسنگ جلب کرد، اما همین امر هم باعث نشد تا انفجار‌ها در معادن کاهش یابد.
این نخستین بار نیست که معدن معدنجوی طبس دچار حادثه کار می‌شود. در سال ۱۴۰۰ نیز حادثه کار در این معدن یک کشته و یک زخمی برجای گذاشته بود. این خبر نیز در بین انبوه اخبار گم شد. در آن ایام «مهدی الاهی» فرماندار شهرستان طبس خبر داد: «بر اثر ریزش بخشی از معدن زغال سنگ معدنجوی، یک کارگر جان خود را از دست داده و یک کارگر زخمی شده است.» حال با گذشت ۳ سال نه تنها فکری برای رسیدگی و نظارت بر ایمنی این معدن صورت نگرفته بلکه این حادثه با ابعادی بسیار بزرگ‌تر تکرار شده است، چنانکه مدفون شدن کارگران معدن زمستان یورت استان گلستان نیز در جدی گرفتن نظارت‌های ایمنی و بهداشت کار معادن اثری نداشت.
حتی مرگ چهار کارگر در خرداد ماه ۱۴۰۳ در معدن شازند نیز سبب نشد تا فکری به حال خطرات کار در معادن شود. غم‌بارتر اینکه جسد یکی از کارگران هنوز هم پس از سه ماه از زیر آوار معدن خارج نشده است.
مجوز بهره‌برداری بدون نظارت بر ایمنی و بهداشت کار
کارگران معدن زغال سنگ طبس در عمق ۳۰۰ متری زمین و در دو شیفت کاری ۶ ساعته در روز کار می‌کنند. در این حرفه سخت و طاقت‌فرسا علاوه بر حوادث کار، بیماری‌های ناشی از کار متعددی نیز برای کارگران اتفاق می‌افتد. انفجار گاز متان نیز به علت نشر این گاز و عدم استفاده از روش‌های پیشگیرانه برای تهویه این گاز رایج است. در این دست انفجار‌ها اگر جمعیت داخل تونل‌ها زیاد باشد، تعداد کشته‌ها به صورت تصاعدی بالا می‌رود. کار کردن در معادن زغال سنگ به دلیل خطر ریزش معدن و وجود انواع گاز‌های کشنده و گرد زغال و خاک معلق در فضای معدن خطرات بسیار زیادی را برای سلامتی کارگران در پی دارد.
در این مورد خاص تراکم زیاد گاز متان و نبود تهویه مناسب به عنوان مهم‌ترین دلیل انفجار معدن معدنجوی طبس عنوان شده است. البته معادن کوچک بیشتر در معرض حوادث اینچنین هستند و اغلب به دلیل عدم تشکیل کمیته‌های حفاظت فنی حوادث کار رایج هستند.
این درحالی است قانون صراحتاً کارفرما را موظف به ایجاد ایمنی کار در معادن کرده است. طبق اصل ۹۳ قانون کار، وجود کمیته نظارت بر ایمنی در کارگاه الزامی است. طبق ماده ۹۱ قانون کار، کارفرمایان و مسئولان کلیه واحد‌های موضوع ماده (۸۵) این قانون مکلفند براساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت کنند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعملهای مربوط به کارگاه هستند.
ضمناً یکی از اصلی‌ترین مشکلات در حوزه مسئولیت‌های وزارت صمت این است که اغلب وقتی که سازمان صنعت، معدن و تجارت یا سازمان نظام مهندسی معدن در زمان اکتشافات به آن‌ها مجوز می‌دهد، صرفاً مجوز اکتشاف و بهره‌برداری می‌دهد و در خصوص ضوابط و ایمنی معادن سکوت می‌کند. این درحالی است که طبق ماده ۱۰۳ ایمنی معادن، دارنده مجوز عملیات معدنی و صنایع معدنی موظف است مفاد آیین‌نامه ایمنی معادن و سایر دستورالعملهای مرتبط با ایمنی، بهداشت و ضوابط زیست محیطی را رعایت کند.
جالب اینکه حتی با وجود تصویب لایحه الحاق جمهوری اسلامی ایران به مقاوله نامه ۱۷۶ سازمان بین المللی کار با عنوان ایمنی و بهداشت در معادن در دولت و امضای ریاست جمهوری برای تصویب به مجلس در سال ۱۳۹۹ نیز هنوز اتفاق چشمگیری در زمینه جلوگیری از حوادث معدن صورت نگرفته است.
خطرات و عوامل زیان آور در معادن زغالسنگ
انفجار گردوغبار زغال سنگ وگاز متان در معادن زیرزمینی زغال سنگ هنوز به عنوان یک مشکل جدی که نیاز به پایش و مدیریت جامع دارد باقی مانده است. برخی از معادن زیرزمینی زغال سنگ مشکل گاز دی اکسید کربن وسولفید هیدروژن نیز دارند. مقدار گاز متان در هوای معدن بر اساس آئین نامه ایمنی معادن زغال سنگ باید کمتر از ۱ تا ۵.۱ درصد باشد. مقدار ۶.۹ درصد گاز متان و ۴.۹۰ درصد هوا، مساعد‌ترین مقدار گاز متان و هوا در اتمسفر معادنی است که انفجار تولید می‌کنند. البته عیار خطرناک برای انفجار گاز متان بین ۵ تا ۱۴ درصد است.
کارفرمایان موظف هستند با فراهم کردن شرایط پیشگیری از نشر گاز متان از موضوع جلوگیری کنند که شامل مکش گاز متان از داخل لایه‌ها و یا کمر‌های معدن به کمک حفاری و استخراج گاز متان از طریق حفر گالری گاز جمع کن بالای گالری استخراج است.
همه چیز درباره شرکت معدنجو
شرکت معدنجو یک معدن خصوصی است که در زمینه استخراج زغالسنگ فعالیت دارد و معادن در شهرستان‌های طبس و کرمان واقع شده است. شرکت معدنی معدنجو از سال ۱۳۷۶ فعالیت خود را آغاز و در سال ۱۳۸۰ استخراج انجام می‌دهد. جالب است بدانید که منطقه معدنی طبس یکی از غنی‌ترین مناطق برای استخراج زغال سنگ است و ۷۶ درصد از منابع زغال سنگ ایران در خراسان جنوبی قرار دارد. این منطقه با وسعت ۱۸ کیلومتر، ۱۰ میلیون تن ذخیره زغال دارد که البته بخشی از آن مربوط به معدن معدنجوی طبس است.