عارف در بخش دیگری از سخنان خود گفته است که نباید در هایتک ۳۰ نفر اول دنیا را که نگاه می‌کنیم خیلی از آن‌ها دانشجویان ما هستند که باعث تاسف است؛ باید آن‌ها را برگردانیم. همچنین باید بطور جدی در اقتصاد دیجیتال پیش برویم و طبق برنامه هفتم توسعه باید تا پایان برنامه، سهم آن از تولید ناخالص داخلی حداقل ۱۰ درصد باشد.
با توجه به این که معاون اول رئیس جمهور در کنار موضوع مهاجرت نخبگان به موضوع اقتصاد دیجیتال نیز پرداخته است، پرسش‌هایی مطرح است از جمله این که با چه راهکاری قرار است مانع از مهاجرت نخبگان شویم و اساسا زیرساخت‌های مورد نیاز این موضوع چه خواهد بود؟ مرتضی افقه، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه چمران اهواز به این پرسش‌ها پاسخ داده است:
همه جای دنیا نیروی انسانی را ثروت می‌دانند
مرتضی افقه گفت: «در بسیاری از کشور‌های دنیا، تلاش می‌شود، کل کشور متکی به نیرو‌های انسانی خود باشد، یعنی تنها ثروت یا محرک توسعه‌ای که اکنون برای رشد و پیشرفت کشور‌ها وجود دارد، نیرو‌های انسانی، متخصص و نخبه هستند و ما باید این نیرو‌ها را ثروت تلقی کنیم. بسیاری از کارشناسان به غلط متعقدند که ما، چون نفت و گاز داریم، نیازی به نیرو‌های دیگر نداریم، اما حقیقت این است که نفت و گاز و منابع طبیعی هم، وقتی تبدیل به کالا می‌شوند که نیرو‌های انسانی ما بتوانند این مواد را به درستی استفاده کرده و بهترین بهره برداری را انجام دهند.
نیرو‌های انسانی برای خدمت به رفاه کشور مورد استفاده قرار گیرند. آقای عارف باید این موضوع را در حوزه نگرش و عمل جا بیندازد که مهمترین عامل پیشرفت کشور، نه نفت و گاز، بلکه نیرو‌های انسانی هستند. خروج سالانه بیش از ۱۰۰ هزار نیروی متخصص و نخبه از کشور باید تبدیل به یک موضوع حیثیتی برای کشور شود و هر یک نخبه که از کشور مهاجرت می‌کند باید تمامی حکمرانان را نگران کند تا برای بررسی دلایل خروج آن‌ها بسیج شده و در راستای رفع این مشکلات، تلاش کنند.»
وی افزود: «آقای عارف، اکنون در شرایطی قرار ندارند که از لفظ باید، استفاده کنند. ایشان با توجه به مسئولیتی که دارند روی زمینه‌های اصلاح وضعیت و معکوس کردن مهاجرت یا بهبود شرایط نخبگان برای بازگشت باید متمرکز شوند. درواقع اکنون، وقت ارائه برنامه از سوی وزرا و اشخاص مهم و تاثیرگذار کشور است. اگر قرار به حفظ نیرو‌های انسانی باشد، باید مطالعاتی دقیق انجام شده و دلیل اصلی مهاجرت نخبگان از کشور مشخص شود. مهاجرت، پدیده غیررایجی نیست و حتی در کشور‌های توسعه یافته نیز، مهاجرت انجام می‌شود.
اما دلیل این که در کشور ما مهاجرت مشکل ایجاد می‌کند این است که نخبگان می‌روند و ما می‌مانیم. به عبارت دیگر، در کشور‌های دیگر مهاجرت، روندی چرخشی دارد. عده‌ای می‌روند و عده‌ای دیگر جایگزین می‌شود، بنابراین، تعادل نیاز‌های مهم کشور براورده می‌شود، اما در کشور‌های در حال توسعه و به ویژه ایران، متاسفانه مهاجرت یک طرفه است و ما سرمایه‌های انسانی کشور را دودستی با عملکرد ضعیف و مشکلاتی که ایجاد می‌کنیم، تقدیم کشور‌های پیشرفته می‌کنیم.»
امیدوارم آقای عارف با رفع تنگنا‌ها مانع از مهاجرت نخبگان شود
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: «به همین دلیل است که می‌گویم ای کاش، آقای عارف در کنار باید‌هایی که مطرح می‌کنند و صحبت‌ها درباره مهاجرت معکوس، فکری هم به حال این موضوع داشته باشند که چه اقدامی انجام دهیم تا نیرو‌های ما اصلا مهاجرت نکنند و در کشور بمانند. برای این کار باید ابتدا یک مطالعه میدانی دقیق درباره آن‌ها که رفتند و آن‌هایی که هستند انجام دهیم تا ببینیم دلایل خروجشان چیست. شواهد نشان می‌دهد بخش قابل توجهی از مشکلاتی که باعث رانده شدن نیرو‌های انسانی می‌شود، فرهنگی و سیاسی و حتی در پاره‌ای از موارد سخت گیری‌های مذهبی است.
اگر قصد نگه داشتن جوانان، داخل کشور را داریم باید سعی کنیم گشایش و بازنگری‌هایی در حوزه‌های مسائلی از جمله؛ حجاب، اینترنت و مسائل دیگری ایجاد کنیم که تا کنون با شیوه دیگری با آن‌ها برخورد می‌شد. این جوانان که این همه زحمت می‌کشند، تجربه کسب می‌کنند، تحصیل می‌کنند و به نیرو‌های قدرتمندی تبدیل می‌شوند، در بسیاری از موارد به کار گرفته نمی‌شوند. یا در مناصبی که می‌توانند بهتر خدمت کنند، دعوت نمی‌شوند یا در سیستم حکمرانی و نظام مدیریت کشور، به آنان توجه درستی نمی‌شود.»
وی افزود: «بخش زیادی از نیرو‌های مهاجر هم با دلایل اقتصادی کشور را ترک می‌کنند که عمدتا، افرادی هستند که در کشور، فرصت شغلی پولساز یا مطابق با نیاز‌های درامدی خود را پیدا نمی‌کنند. این افراد نیز، تحصیلکرده (از فوق لیسانس تا دکترا) هستند، اما الزاما متخصص، در سطح بالا نیستند. همچنین گروهی هم افراد غیر ماهر و نیرو‌های ساده‌ای هستند که عمدتا نیمه ماهر و غیرمتخصص هستند و اتفاقا وظیفه مسئولان است که مانع از این همه تلفاتی شوند که از طریق خروج‌های غیرقانونی به کشور وارد می‌شود.
بسیاری از نیرو‌های کشور در سایه عدم فرصت‌های شغلی مناسب یا عدم براورده شدن درخواست‌های مادی خود از کشور خارج می‌شوند؛ بنابراین امیدوارم آقای عارف، بخش مهمی از کار خود را روی اصلاح تنگنا‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متمرکز کند. بخشی از آن چه که به دولت مرتبط است به نظام استخدام و انتخاب نیرو‌هایی بر می‌گردد که باید تلاش شود درگیر تنگ نظری‌ها و مداخلاتی نشود که در استخدام افراد شایسته، اختلال ایجاد می‌کند. افراد شایسته در سایه چنین شرایطی یا در داخل کشور، منزوی می‌شوند یا تشویق به مهاجرت خواهند شد.»
این اقتصاددان تاکید کرد: «در حوزه اقتصاد دیجیتال هم، اتفاقا، باید توجه کنیم در این بخش هم متکی به افرادی هستیم که به عنوان نیروی انسانی از کشور فراری می‌دهیم. اگر قرار است اقتصاد کشور به تکنولوژی‌های پیشرفته مجهز شود و فعالیت‌های اقتصادی، تجارت و خدمات دولتمان پیشرفت کند، باید نیرو‌های انسانی خود را حفظ کنیم. ما با همان پول نفت است که نیرو‌های انسانی را آموزش می‌دهیم و بعد هم اجازه می‌دهیم فوج فوج از کشور بروند. با خروج این نیرو‌ها از کشور، باید تصور یک اقتصاد دیجیتال را هم از ذهنمان خارج کنیم.
پیش نیاز توسعه اقتصاد دیجیتال این است که بتوانیم با نیرو‌های متخصص داخلی، اقتصادمان را توسعه دهیم. وقتی نیرو‌های انسانی را فراری دهیم، در نهایت ناچاریم که باز هم پول نفت را به شرکت‌های خارجی بدهیم تا سیستم‌های دیجیتال و اقتصاد دیجیتال را در کشور تاسیس کنند. نقش نیرو‌های انسانی بسیار فراتر از حد تصور است و بهتر است هرچه زودتر این حقیقت را درک کنیم که باید از درامد‌های نفتی فاصله بگیریم.»