مسعود درخشان، مرد پشت پرده تفکرات خطرناک سیاسی- اقتصادی جلیلی
اما مسعود درخشان را باید یکی از اصلی‌ترین تئوریسین‌های تفکرات اقتصادی و شاید باعث و بانی نگاه بسته سعید جلیلی به سیاست خارجی در کشور دانست.
از جمله نظریات مسعود درخشان حمایت شدید او از ایده بانکداری اسلامی است. او از سیستم بانکداری کشور اینظور انتقاد کرده بود: «تاکنون هیچ یک از رؤسای بانک مرکزی، حذف عملیات ربوی از بانکداری را در اولویت کاری خود قرار نداده‌اند.» او مخالف شکل‌گیری هر نوع بانک خصوصی است و در جایی تاکید می‌کند که ربوی بودن، ذات بانک خصوصی است و حتی با نظارت و شفافیت در امور این بانک‌ها نیز نمی‌توان از ربوی بودن آن جلوگیری کرد. او طرفدار ادغام بانک‌های خصوصی شده بود.
انتخابات در حالی به دور دوم رفته است که حالا به نظر می‌رسد یک دوقطبی تمام و کمال در حال شکل گرفتن است. دو قطبی که یک سوی آن حالا سعید جلیلی است با نگرش اقتصادی ضدتوسعه و مخالف هر نوع ارتباط با جهان و در مقابل مسعود پزشکیان معتقد به مذاکره و اقتصادی که دستکم در آن بازار‌های پولی و مالی آرامش داشته باشند. اما برای درک بهتر تفکر اقتصادی سعید جلیلی باید دید تفکر اقتصادی او چیست؟ استاد اقتصادش کیست و چه باور‌هایی دارد؟
یکی از اصلی‌ترین نام ها، اما در این میان مسعود درخشان است. استاد کهنسال اقتصاد که به روایت پایگاه جبهه پایداری «درخشان، رزاقی و زریباف، برنامه‌های اقتصادی جلیلی را تبیین کردند».
مسعود درخشان استاد اقتصاد و رئیس سابق دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق کسی است که به گفته خودش طرفدار سیاست‌های اقتصادی بر اساس اسلام است. او کسی بود که عنوان درسی معارف اسلامی و اقتصاد را به دانشگاه امام صادق وارد کرد.
انتخابات در حالی به دور دوم رفته است که حالا به نظر می‌رسد یک دوقطبی تمام و کمال در حال شکل گرفتن است. دو قطبی که یک سوی آن حالا سعید جلیلی است با نگرش اقتصادی ضدتوسعه و مخالف هر نوع ارتباط با جهان و در مقابل مسعود پزشکیان معتقد به مذاکره و اقتصادی که دستکم در آن بازار‌های پولی و مالی آرامش داشته باشند. اما برای درک بهتر تفکر اقتصادی سعید جلیلی باید دید تفکر اقتصادی او چیست؟ استاد اقتصادش کیست و چه باور‌هایی دارد؟
یکی از اصلی‌ترین نام ها، اما در این میان مسعود درخشان است. استاد کهنسال اقتصاد که به روایت پایگاه جبهه پایداری «درخشان، رزاقی و زریباف، برنامه‌های اقتصادی جلیلی را تبیین کردند».
مسعود درخشان استاد اقتصاد و رئیس سابق دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق کسی است که به گفته خودش طرفدار سیاست‌های اقتصادی بر اساس اسلام است. او کسی بود که عنوان درسی معارف اسلامی و اقتصاد را به دانشگاه امام صادق وارد کرد.
مسعود درخشان، مرد پشت پرده تفکر اقتصادی جلیلی کیست؟
مسعود درخشانِ ۷۵ ساله، استاد تمام اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی است. این استاد اقتصاد در سال ۱۳۲۸ در تهران متولد شده و در سال ۱۳۵۰ پس از دریافت مدرک کارشناسی اقتصاد از دانشگاه تهران با استفاده از بورسیه تحصیلی به انگلستان رفت تا کارشناسی ارشدش را در رشته اقتصادسنجی و دکتری اقتصاد ریاضی و بهینه‌سازی از دانشگاه‌های آکسفورد و لندن دریافت کند.
وی بعدتر و در بازگشت به ایران، از بنیانگذاران و موسسان دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد دانشگاه امام صادق(ع) شد و از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۱ نیز خودش ریاست آن را برعهده گرفت.
بررسی بخشی از سخنان مسعود درخشان در همایش‌ها و نشست‌ها در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲ نیز چنان است که اگر به جای اسم گوینده نام سعید جلیلی را بخواهیم بگذاریم نیز هیچ مشکلی به وجود نخواهد آمد، چنان که گویی کسی که گوینده این جملات است یا باید سعید جلیلی باشد و یا احتمالا کسی که پشتوانه تفکرات اوست.
در همین حال نباید از یاد برد که سعید جلیلی از سال ۱۳۹۰ که دوران دوری وی از دولت احمدی نژاد آغاز شد تا سال ۱۴۰۰، برای حدود یک دهه نقش دولت سایه را برای دولت‌های مستقر در ایران بازی می‌کرد.
اصطلاح دولت سایه (Shadow Government) اگرچه در معنای منفی سیاسی و تئوری توطئه، برای توصیف گروهی صاحب نفوذ و پشت پرده استفاده می‌شود که یک “دولت مخفی” را تشکیل داده‌اند، اما امروزه به عنوان یک پدیده رایج در نظام سیاسی برخی کشور‌های جهان و جایگاهی برای مخالفان دولت، رسمیت پیدا کرده است. در واقع دولت سایه در اصطلاح سیاسی به هیئت دولت روی کار نیامده اطلاق می‌شود که با هدف در دست گرفتن کنترل دولت در واکنش به یک حادثه منتظر مانده است.
اما به مسعود درخشان باز گردیم. او در رزومه کاری‌اش مشاور سابق معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی در دو دوره (دوره دکتر داودی و زاهدی‌وفا)، همچنین دبیر و رئیس کمیته علمی نخستین کنگره اندیشه‌های اقتصادی حضرت امام خمینی (ره)، برنده پانزدهمین دوره کتاب سال جمهوری اسلامی ایران برای تألیف کتاب اقتصادسنجی در دو مجلد، برنده جایزه جهانی سومین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی در نظریه‌پردازی اقتصاد اسلامی در سال ۱۳۹۴، یکی از پنج دانشمند برتر کشور در سال ۱۳۹۷ به گزینش بنیاد ملی نخبگان و دریافت جایزه بنیاد البرز و چهره ماندگار دانشگاه امام صادق (ع) به پاس ۳۷ سال خدمات علمی و پژوهشی و تربیت شاگردان فراوان و نظریه‌پردازی در اقتصاد اسلامی در ۱۳۹۷ را در کارنامه خود دارد.
نظرات تند و تیز مسعود درخشان درباره اقتصاد
مسعود درخشان در یکی از معدود مناظره‌هایی که انجام داد، در برابر دکتر موسی غنی نژاد نشست و برای بسیاری به چهره ای مشهور‌تر و برای برخی چهره ای آشنا تبدیل شد.
درخشان که در مناظره تلویزیونی در مقابل موسی غنی‌نژاد از طرفداران بازار آزاد و نظریات هایک در اقتصاد قرار گرفته بود و به عنوان مدافع اقتصاد اسلامی حاضر شد در بخشی از این مناظره گفت: «اقتصاد اسلامی به معنی مجموعه‌ای از احکام، فتاوی و روایت‌ها و احادیث اقتصادی اسلامی است که سازمان برنامه و بانک مرکزی باید براساس آن عمل کنند.» حتی در سال ۹۹ در یک برنامه تلویزیونی گفته بود: «میوه اقتصاد اسلامی سال هاست که رسیده، اما مصرف نمی‌شود. ما در حوزه اجرا ضعف داریم، ولی نظریات اقتصاد اسلامی آماده اجرا و عمل هستند.».
اما موسی غنی‌نژاد در مناظره تلوزیونی با مسعود درخشان گفته بود: «اقتصاد اسلامی اصلا وجود ندارد.»
یکی دیگر از اظهارات درخشان که از سوی خبرگزاری اصولگرای مهر انتشار یافته بود، انتساب فراماسونری به تحصیل‌کردگان دارالفنون بود. او در جایی از مصاحبه می‌گوید: «دارالفنون برخلاف نظر امیرکبیر منجر به تاسیس و بسط فراماسونری به صورت سازمان یافته بود. فارغ التحصیلان دارالفنون جذب لژ‌های فراماسونری شدند و در مناصب حکومتی مشغول شدند.» او اعتقاد داشت روشنفکران مشروطه از جمله میرزا ملکم خان و نیز سید حسن تقی زاده مهم‌ترین کسانی بودند که تقلید از غرب را تنها راه ترقی ما می‌دانستند.
البته مسعود درخشان هر چند مرد پشت پرده نظریات اقتصادی سعید جلیلی است، اما چندین بار به نفع جناح تندرو در ایران وارد میدان شده است. او در سال ۱۳۹۲ نه تنها به حمایت از سعید جلیلی نامزد انتخابات پرداخت، بلکه حتی در فیلم تبلیغاتی این کاندیدا نیز حاضر شد.
مسعود درخشان در این فیلم تبلیغاتی سعید جلیلی، درباره استقبال از تحریم‌های بیشتر گفت: «اگر همین فردا تحریم‌ها لغو شد آن وقت من می‌گویم که ما همه باید عزا بگیریم. از نظر من در تاریخ صد ساله کشور از آغاز تاریخ کشف نفت در کشور تا اکنون هیچ لطف الهی از ناحیه نفت بر مردم ایران نیامده، جز این تحریم اخیر.»
او بعد‌ها نیز به عنوان حامی و مشاور در کنار سعید جلیلی ماند و بعدتر نیز در جریان انتخابات سال ۱۴۰۰ بیانیه‌ای خطاب به وزیر علوم منتشر و اعلام کرد رساله دکتری محسن رضایی در زمینه پول و اعتبار بوده و او را صاحب‌نظری قوی و آگاه دانسته بود.
او همچنین از ابراهیم رئیسی نیز در انتخابات حمایت کرد. درخشان طی سخنانی از رئیسی این طور تمجید کرده بود: «آیت الله رئیسی فردی توانمند، آگاه و امانتدار است. اقدامات شجاعانه و بسیار خوب آقای رئیسی در قوه قضائیه از جمله دستگیری و محکومیت مفسدان اقتصادی و حتی نزدیکان رئیس جمهور و معاونانش بسیار خوب و امیدوار کننده بود».
از دیگر نظریات مسعود درخشان حمایت شدید او از ایده بانکداری اسلامی است. او از سیستم بانکداری کشور اینظور انتقاد کرده بود: «تاکنون هیچ یک از رؤسای بانک مرکزی، حذف عملیات ربوی از بانکداری را در اولویت کاری خود قرار نداده‌اند.» او مخالف شکل‌گیری هر نوع بانک خصوصی است و در جایی تاکید می کند که ربوی بودن ذات بانک خصوصی است و حتی با نظارت و شفافیت در امور این بانک‌ها نیز نمی‌توان از ربوی بودن آن جلوگیری کرد. او طرفدار ادغام بانک‌های خصوصی شده بود.
اظهارات عجیب درخشان درباره قیمت دلار
مسعود درخشان همچنین همه کسبه ایران را نیرو‌هایی معرفی کرد که به اقتصاد کشور ضربه می‌زنند و گفته بود: «این مسخره‌بازی بود که خبرگزاری‌های خارجی به راه انداخته بودند که اگر دلار برسد به قیمت ۲۰۰۰ تومان، نظام واژگون می‌شود، ولی الان دلار به بیش از ۳۰۰۰ تومان رسید و بحمدالله نظام اسلامی پابرجا و محکم است.»
این اقتصاددان در همان سال درباره قیمت و وضعیت دلار گفته بود: «همه ما باید یک نامه تشکر به آقای اوباما بنویسیم و بگوییم که ما از شما بهخاطر حماقتتان ممنونیم که این اقتصاد کشور ما را یک تکانی دادید. من به عنوان یک معلم کوچک اقتصاد یک احتمال میدهم که اگر دلار به ۴۰۰۰ یا ۵۰۰۰ تومان برسد و جریان اقتصاد کشور به همین وضع و با همه این مشکلات ادامه پیدا کند، بزرگترین زنگ خطر برای آمریکا خواهد بود و آمریکا به سرعت همه تحریم‌ها را برخواهد داشت.»
درخشان در سال ۱۳۹۰ زمانی که بحث ارز کالا‌های اساسی مطرح شده بود درباره واردات کالا‌ها نیز گفته بود: «از دید من همه کسانی که در مسیر واردات کالا‌های مصرفی سرمایه‌گذاری کرده و فعال هستند و همه کسبه و دست اندرکاران و کسانی که در توزیع این کالا‌ها فعالیت می‌کنند، همان نیرو‌هایی هستند که به اقتصاد ملی ضربات جبران ناپذیری وارد می‌کنند.
این استاد تمام اقتصاد البته درباره فرهنگ جهادی و مبارزات نیز در آن سال‌ها گفته بود: «مشکلات ما از زمانی شدید شد که این فرهنگ جهادی که به صورت مبارزه علیه تجاوز به نظام اسلامی ایجاد شد جای خودش را به نمایشگاه گل و گیاه داد و شروع کردند جدولهای شکسته خیابان را رنگ کردند.»
حال کافی است یک بار دیگر به این جملات دقت کنیم و تنها نام گوینده این تئوری‌ها و نظرات را به جای مسعود درخشان، سعید جلیلی بگذاریم تا ببینیم شباهت میان تفکرات این دو، آن قدر جدی است که می‌توان مشابه این جملات را میان سخنرانی‌های سعید جلیلی نیز یافت.
رد پای مسعود درخشان در دولت سیزدهم
البته فارغ از حمایت‌های درخشان از سعید جلیلی باید توجه داشت که او مسئولیت جدی در وضعیت اقتصادی دولت سیزدهم نیز دارد. او به نوعی مسئول وضعیت نا به سامان و جراحی اقتصادی رخ داده در دولت سیزدهم است.
بسیاری از مدیران اقتصادی کنونی و سابق همچون داود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه، حجت‌الله عبدالملکی وزیر سابق تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دبیر فعلی شورای عالی مناطق آزاد، سیداحسان خاندوزی وزیر اقتصاد، حسین قربانزاده رئیس وقت سازمان خصوصی‌سازی در دولت رئیسی از شاگردان مستقیم این استاد اقتصادی و دست‌پرورده اندیشه اقتصاد اسلامی تدریس شده در دانشگاه امام صادق که وی پایه گذار آن بوده، هستند.
از سوی دیگر نکته مهم این است که تعداد دیگری از مدیران همچون مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار و سید هادی سبحانیان رئیس سازمان امور مالیاتی کشور، همگی از دانشگاه امام صادق فارغ التحصیل شده اند که نقش پررنگ مسعود درخشان در دانشکده اقتصاد این دانشگاه را نمی‌توان نادیده گرفت.
همچنین میثم لطیفی، رئیس سازمان اداری و امور استخدامی کشور، نیز عنوان ریاست دانشکده مدیریت دانشگاه امام صادق (ع) را در کارنامه کاری خود دارد.
سعید جلیلی نیز در حالی اکنون به دور دوم انتخابات رسیده که بسیاری از کارشناسان معتقد هستند که او، تیم همراه وی و متفکران پشت پرده تئوری‌های وی به صورت مستقیم نه فقط منتظر رسیدن فرصت برای دست یافتن به قدرت بودند بلکه با بازو‌های اجرایی و توان خود نقش اخلالگری در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به ریاست حسن روحانی را بر عهده داشتند و از اصلی‌ترین حملاتی که سعید جلیلی به دولت روحانی همواره انجام می‌داد، موارد اقتصادی بود که حالا به نظر می‌رسد باید رد مسعود درخشان را به وضوح در این شرایط ارزیابی و رصد کرد.
در واقع با جستجوی نظرات اقتصادی سعید جلیلی که بیشتر مبتنی بر فشار روزافزون اقتصادی بر مردم، عدم ارتباط با جهان، تاکید بر اسلامی کردن اقتصاد و همچنین عدم مذاکره با جهان است؛ می‌توان دریافت که باید او را کاملا تحت تاثیر نظرات مسعود درخشان دانست، مردی که حتما در آینده از او بیشتر خواهیم شنید و باید به زودی بخش بزرگی از مسئولیت خود در قبال شرایط اقتصادی کشور را بپذیرد.
