آشفتگی ترافیک در تهران و سرقت خیابان ها

 تبدیل مسیر تردد خودروها به پارکینگ خودروهای شخصی، منجر به بروز پدیده «سرقت خیابان» در تهران شده است.  پدیده سرقت خیابان در معابر پرتردد پایتخت به‌خصوص در مناطق و نواحی مرکزی شهر که به دلیل تجمع اداره‌‌‌ها، سازمان‌ها و سایر مراکز کسب‌وکارهای اداری و…، از ساعات اولیه صبح تا ساعات پایانی روز، محل تردد و عبور و مرور سواره و پیاده است، با افزایش پارک خودروها در حاشیه خیابان‌‌‌ها به صورت دوبله و سوبله، تردد شهروندان در این مناطق را با دشواری‌‌‌هایی روبه‌رو کرده است. در عین حال، این موضوع یعنی پارک‌‌‌های حاشیه‌‌‌ای غیرمجاز و مسدودسازی لاین‌‌‌های دوم و سوم کنار خیابان‌‌‌ها، توقف‌‌‌های ناشی از ازدحام به دلیل محدود شدن معابر قابل عبور و مرور برای خودروهای در حال حرکت را افزایش داده است.

برآیند این موضوع، افزایش حجم ترافیک و اتلاف وقت شهروندان به دلیل سرقت خیابان از سوی خودروسوار‌‌‌هایی است که اقدام به پارک دوبله و سوبله در معابر و خیابان‌‌‌ها به‌خصوص در مرکز شهر می‌کنند. این روزها، تهرانی‌‌‌ها به‌خصوص در خیابان‌‌‌های مرکز شهر، به دلیل مواجهه با پدیده سرقت خیابان از سوی خودروسوارهایی که بخشی از خیابان‌‌‌ها را به‌رغم نصب تابلوهای توقف ممنوع به پارکینگ اختصاصی خود تبدیل کرده و حتی برخی دیگر به صورت دوبله و سوبله اقدام به پارک خودرو در کنار آنها می‌کنند، با اتلاف بخش زیادی از زمان و انرژی خود مواجهند. «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش، علاوه بر تشریح موضوع سرقت خیابان از سوی این خودروسوارها، همچنین 8 علت «آشفتگی ترافیک» پایتخت و 3 پیامد آن را بررسی می‌کند.

ماجرای پارک دوبله و سوبله در معابر تهران

رصد وضعیت عبور و مرور خودروها در شهر تهران به‌خصوص در معابر اصلی پایتخت نشان می‌دهد، این روزها گروهی از خودروسواران از ابتدای صبح تا عصر، با سرقت لاین‌‌‌های عبور خودرو از خیابان، کنار «پارکینگ‌‌‌های حاشیه‌‌‌ای» که از صبح زود پر می‌شود، اقدام به «پارک دوبله» و سپس «پارک سوبله» می‌کنند. این موضوع حتی در فواصل نزدیک و قبل از چراغ‌‌‌های راهنمایی نصب شده بر سر چهارراه‌‌‌های پرتردد شهر تهران که حتی پارک حاشیه‌‌‌ای در لاین کناری با نصب تابلوی توقف ممنوع و بر اساس ضوابط راهنمایی و رانندگی ممنوع است نیز به کرات دیده می‌شود. بررسی‌‌‌ها و مشاهدات نشان می‌دهد، این مدل پارک خودرو در خیابان‌‌‌های پایتخت از حدود ساعت 10 صبح شروع می‌شود و تا حدود 4 عصر ادامه دارد. یعنی از همان ساعت‌‌‌هایی که همه لاین‌‌‌های کناری خیابان‌‌‌ها به دلیل پارک خودروها از ساعات ابتدایی صبح اشغال شده و دیگر در لاین‌‌‌های کناری جایی برای پارک تا ساعات اتمام کار اداره‌‌‌ها و خلوت شدن محدوده‌‌‌های اداری و پرتردد مرکز شهر باقی نمانده است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، سرقت خیابان‌‌‌های شهر برای «پارک مجانی خودرو» عمدتا در مناطق مرکزی پایتخت که مملو از «دستگاه‌‌‌های اداری و شرکت‌ها» است، ‌‌‌ اتفاق می‌‌‌افتد اما مثلا در منطقه 2 که عمدتا مسکونی است نیز جلوی بیمارستان‌‌‌ها یا مراکز خرید (مال‌‌‌ها)، همین آشفتگی ترافیکی مشاهده می‌شود و حتی در برخی موارد ساعات این آشفتگی بیش از برخی از معابر و گذرگاه‌‌‌های مرکزی پایتخت است.

8 مسبب آشفتگی خیابان‌‌‌های تهران

بررسی‌‌‌های «دنیای‌اقتصاد» و اظهارات کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه ترافیک از شناسایی دست‌‌‌کم 8 مقصر یا مسبب آشفتگی ترافیکی در معابر و خیابان‌‌‌های تهران خبر می‌دهد. اولین عامل به هوشمند نبودن مدیریت ترافیک تهران برای رهگیری «تخلف» ناشی از پارک غیرمجاز در خیابان، مربوط می‌شود. بررسی‌‌‌‌‌‌ها حاکی از وجود نقص در رهگیری تخلفات ناشی از پارک غیرمجاز خودروها در خیابان‌‌‌ها به صورت هوشمند است. به گونه‌‌‌ای که بازدارندگی نرم‌‌‌افزاری موردنیاز برای این موضوع را فراهم کند و شهروندان متخلف با علم به این موضوع که تخلف آنها رصد و پیگیری خواهد شد، از انجام تخلف خودداری کنند. علت دوم به «جمع شدن خودروهای پژو 206‌‌‌ سفیدرنگ «دوربین به سقف» که در برخی مناطق شهر طی سال‌های گذشته، تخلفات خودروسواران را ضبط و جریمه می‌‌‌کردند»، از برخی معابر یا کاهش تردد آنها در ساعات مستعد برای تخلف سرقت خیابان از سوی این گروه از خودروسوارها، مربوط می‌شود. در سال‌های قبل، خودروهایی از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی به صورت منظم و در فواصل زمانی کوتاه تخلف خودروسوارها در حوزه پارک حاشیه‌‌‌ای غیرمجاز را رصد و ضبط می‌‌‌کردند و با اعمال جرایم، برای تکرار این تخلفات بازدارندگی ایجاد می‌‌‌کردند. در برخی از معابر و خیابان‌‌‌های پایتخت هم‌‌‌اکنون این تردد‌‌‌ها جمع شده یا محدود شده است و مانند قبل انجام نمی‌شود.

عامل سوم به کاهش حضور نیروهای پلیس راهور در خیابان‌‌‌های تهران نسبت به سال‌های قبل مربوط می‌شود؛ نبود یا کمبود پلیس راهور در برخی از خیابان‌‌‌های شهر مطابق سال‌های گذشته برای «نظم‌‌‌بخشی» به تردد خودروها، یکی از مواردی است که می‌توان در این زمینه به آن اشاره کرد؛ چهارمین علت وقوع این رویداد، از نگاه کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه ترافیک، توسعه یک‌طرفه مسیر تردد خودرو طی حداقل یک دهه گذشته به شکل ساخت بزرگراه و تونل و… بدون توجه به نیاز مکمل خیابان یعنی ساخت و بهره‌‌‌برداری از تعداد مناسب و کافی پارکینگ‌‌‌های عمومی است. در سال‌های اخیر متناسب با رشد و توسعه معابر و مسیرهای تردد و افزایش تعداد خودروهایی که در سطح شهر تردد می‌کنند، پارکینگ‌‌‌های عمومی برای پارک در مکان مناسب از سوی این خودروها ایجاد نشده است و شهروندان در موارد بسیاری در مراجعه به برخی معابر و مناطق پرتردد برای یافتن جای پارک مناسب مستاصل هستند.

این در حالی است که در کنار این چهار عامل، بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، ضعف شدید در حوزه حمل‌ونقل عمومی به‌خصوص مترو برای پوشش سفرهای درون‌‌‌شهری مستقل از خودروی شخصی، به عنوان عامل پنجم، وضعیت نامطلوب پارک‌‌‌های حاشیه‌‌‌ای معابر تهران را دامن زده است. هم‌‌‌اکنون حمل‌ونقل عمومی در شهر، نه‌تنها به جهت دسترسی همه شهروندان به مدهای متنوع حمل‌ونقلی (مترو، اتوبوس و…)، در برخی از مناطق و معابر با نواقص جدی روبه‌رو است که کمبود و فرسودگی ناوگان و وضعیت سرفاصله‌‌‌های حرکت قطارهای مترو و اتوبوس و… نیز، از جذابیت حمل‌ونقل عمومی برای شهروندان کاسته و به جذابیت سفر با خودروی شخصی افزوده است. عامل ششم به «دو‌قطبی‌‌‌شدن جغرافیایی کاربری‌‌‌ها در شهر» به شکل «تبدیل مرکز به پهنه اداری» و شکل‌‌‌گیری «بافت مسکونی عمده در مناطق محیطی شهر تهران» مربوط می‌شود. تمرکز فعالیت‌‌‌های اداری و تجاری و… در مرکز شهر، مناطق مرکزی پایتخت را در ساعات کاری (صبح تا عصر) بیش از ظرفیت این مناطق زیربار ترافیک می‌‌‌برد. به همین دلیل در این ساعت‌‌‌ها، شهروندان برای تردد به منظور انجام کار و فعالیت‌‌‌های اداری و… خود، ترافیک پرحجمی را در این نواحی شهری رقم می‌‌‌زنند که پارک حاشیه‌‌‌ای غیرمجاز و پارک‌‌‌های دوبله و سوبله بر این حجم ترافیکی می‌‌‌افزاید. در این میان، جرایم غیربازدارنده یا جریمه پایین تخلف رانندگی در مقایسه با «بهای تخلف» به عنوان هفتمین عامل مطرح است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، در مواردی، حتی میزان جریمه ناشی از پارک غیرمجاز از بهای پارک خودرو در پارکینگ‌‌‌های  عمومی کمتر است. در این میان به دلیل عدم‌حضور نیروی راهور در برخی از معابر، بعضا جریمه‌‌‌ای هم صادر نمی‌شود و بنابراین فرد بدون هزینه بابت پارک و همچنین بدون هزینه از بابت تخلف خودرویی، در مکان دلخواه پارک می‌کند و باعث زحمت و دردسر سایر شهروندان می‌شود. همچنین، باگ طرح ترافیک به عنوان عامل هشتم قابل اشاره است. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، بخش قابل‌توجهی از خودروهایی که در طول روز وارد مناطق مرکزی پایتخت می‌‌‌شوند و «تخلف پارک دوبله و سوبله» مرتکب می‌شوند  با «مخدوش کردن پلاک» از تور رهگیری طرح ترافیک فرار می‌کنند.

پیامد بی‌‌‌نظمی ترافیکی برای تهران

دست‌‌‌کم سه پیامد مهم از بابت زیان پارک غیرمجاز در حاشیه خیابان‌‌‌ها و معابر پایتخت، قابل شناسایی و ذکر است. اولین پیامد، افزایش بار ترافیک (ازدحام خودرو) ناشی از «تردد سخت خودروها از لاین‌‌‌های باقی‌‌‌مانده در خیابان» و «اتلاف بیشتر وقت مفید شهروندان» در ساعات کار و فعالیت است. یعنی در همان ساعاتی که به واسطه تردد زیاد در شهر، نظم ترافیکی باید منجر به کاهش توقف خودروها و افزایش سرعت تردد شود، آشفتگی ایجادشده ناشی ازپارک دوبله و سوبله، نه تنها بر حجم ترافیک می‌‌‌افزاید و زمان توقف خودروها در خیابان‌‌‌ها را افزایش می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از زمان مفید شهروندان و انرژی آنها که باید صرف کار و فعالیت شود به هدر می‌رود. تشدید آلودگی هوا در شهر یکی دیگر از پیامدهای این وضعیت است. همچنین ایجاد مزاحمت برای صنوف و خانه‌‌‌های کنار خیابان برای رفت و آمد در لابه‌‌‌لای پارک‌‌‌های اولیه، دوبله و سوبله و همچنین آلودگی هوا و صوت ناشی از ازدحام خودروها، سومین ضرر این بی‌‌‌نظمی ترافیکی برای شهر و شهروندان است. برآیند همه اینها منجر به کاهش کیفیت سکونت در شهر و افزایش نارضایتی شهروندان می‌شود.

صرفه تخلف برای خودروسوارها

علی نوذرپور، کارشناس مدیریت شهری و شهردار سابق منطقه ۲۲ تهران، «صرفه تخلف برای خودروسوارها» به دلیل عدم‌بازدارندگی جرایم نسبت به هزینه پارک در پارکینگ‌‌‌های عمومی سطح شهر را یکی از دلایل اصلی سرقت خیابان‌‌‌های شهر از سوی برخی از خودروسوارها اعلام کرد.

علی نوذرپور در این باره به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در بسیاری از موارد هزینه تخلف برای این گروه از خودروسوارهای قانون‌شکن از هزینه عدم‌تخلف و پارک در مکان‌‌‌های مجاز مانند پارکینگ‌‌‌های عمومی سطح شهر کمتر است. بر اساس جدول نرخ جرایم رانندگی مربوط به سال 1402، تا ابتدای تابستان امسال، جریمه پارک دوبله در شهرهای بزرگ و کلان‌شهرهایی مانند تهران، 31‌هزار و 500 تومان است؛ هر چند قرار است از ابتدای تابستان امسال این نرخ حدودا سه برابر شده و به 90‌هزار تومان برسد. اما به گفته نوذرپور در برخی موارد هزینه پارک در پارکینگ‌‌‌های عمومی بیش از این میزان و برای سه تا چهار ساعت توقف بین 45 تا 50‌هزار تومان می‌شود. در حالی که در برخی موارد حتی خودروسوارهای متخلف به دلیل کم بودن نیروی راهور و پلیس در محل توقف غیرمجاز، حتی جریمه هم نمی‌‌‌شوند. در صورت جریمه شدن هم، مبلغ جریمه از هزینه پارک در پارکینگ‌‌‌های عمومی در برخی موارد کمتر می‌شود.

او همچنین به کمبود تعداد پارکینگ‌‌‌های عمومی در سطح شهر اشاره کرد و گفت: عدم‌اختصاص منابع و بودجه کافی برای ساخت پارکینگ‌‌‌های عمومی در سطح شهر و همچنین این تصور اشتباه که افزایش پارکینگ‌‌‌های عمومی در شهر می‌تواند منجر به افزایش حجم سفر با خودروی شخصی به‌خصوص در مناطق مرکزی پایتخت شود، نیز بر تعداد و شدت این تخلفات می‌‌‌افزاید. این در حالی است که ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی یکی از دلایلی است که منجر به جذابیت سفر با خودروی شخصی برای شهروندان می‌شود؛ شهروندانی که در نبود تعداد کافی پارکینگ عمومی و همچنین بازدارنده نبودن جرایم پارک در مکان‌‌‌های ممنوع و نامناسب از جمله ارتکاب پارک دوبل، مرتکب تخلف می‌‌‌شوند.

نوذرپور همچنین شکل‌‌‌گیری نوعی تسامح در مدیریت ترافیک در شهر تهران را از دیگر علل تشدید پدیده پارک دوبله و سوبله در خیابان‌‌‌های پایتخت اعلام کرد. وی افزود: در نبود حمل‌ونقل عمومی مناسب و عدم‌تجهیز ناوگان و توسعه خطوط حمل‌ونقل عمومی به شکل گسترده و متناسب با نیاز شهروندان، نبود پارکینگ‌‌‌های عمومی به تعداد کافی و همچنین عدم‌بازدارندگی هزینه‌‌‌های تخلف، خیابان‌‌‌ها به‌خصوص معابر اصلی مرکز شهر به جای آنکه محل تردد باشند به محل توقف خودرو تبدیل شده‌‌‌اند.

او یکی از مسببان اصلی بروز این تخلف را ضعف در سیستم حمل‌ونقل عمومی عنوان کرد و گفت: شهرداری‌‌‌ها با سیستم بودجه‌‌‌ریزی فعلی، منابع کافی برای توسعه خطوط و تجهیز و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی از جمله واگن‌‌‌های مترو و اتوبوس در اختیار ندارند؛ از سوی دیگر در سال‌ها و دهه‌‌‌های اخیر دولت‌‌‌ها هم به وظایف قانونی خود در ارتباط با تامین منابع برای توسعه و تجهیز حمل‌ونقل عمومی شهرها عمل نکرده‌‌‌اند. در چنین شرایطی، شهروندان برای انجام فعالیت‌‌‌ها و ترددهای خود، حمل‌ونقل شخصی و خودرومحور را جذاب‌‌‌تر‌‌‌ از حمل‌ونقل عمومی می‌‌‌دانند.  نوذرپور با بیان اینکه مدیریت شهری باید با کاهش هزینه‌‌‌های مربوط به اموری که وظیفه قانونی در قبال تامین مالی آنها ندارد بحث حمل‌ونقل عمومی، توسعه شبکه مترو و اتوبوس و تجهیز ناوگان مترویی و اتوبوسی را در اولویت قرار دهد گفت: این شرایط می‌تواند منجر به قفل‌‌شدگی شهر در ساعات مهم روز شده و حتی گره‌‌‌های ترافیکی را به سایر نقاط شهر نیز منتقل کند.

انحراف بودجه ترافیکی

کامبیز رضوی، کارشناس حوزه ترافیک، انحراف بودجه را یکی از عوامل بروز تخلف و بی‌‌‌نظمی ترافیکی در شهرها از جمله تهران اعلام کرد. وی در این باره به دنیای اقتصاد گفت: ضعف در نظارت، بی‌‌‌توجهی به موضوع ترافیک و همچنین انحراف بودجه، سه عامل مهمی است که در افزایش تخلف ترافیکی در شهر موثر است. به گفته وی همچنین برای کاهش تخلف ترافیکی در شهر از جمله کاهش تخلفاتی از جنس پارک دوبله و سوبله در معابر، باید موضوع حمل‌ونقل عمومی به شکل ویژه هم در بخش نوسازی و تجهیز ناوگان، کاهش سرفاصله‌‌‌ها و… و هم در حوزه توسعه خطوط و ایجاد دسترسی در همه نقاط شهر به مدهای حمل‌ونقل عمومی، مورد توجه قرار بگیرد. این در حالی است که در بسیاری موارد بودجه کافی در اختیار نیست یا بودجه‌‌‌ها به درستی تخصیص نمی‌‌‌یابد.

در کنار این وضعیت، تقاضای سفر در شهر هر روز افزایش می‌‌‌یابد و چون حمل‌ونقل عمومی مناسب و مطلوب در دسترس شهروندان قرار ندارد تمایل به استفاده از خودروی شخصی نیز روز به‌روز بیشتر می‌شود. این در حالی است که ضعف نظارتی در برخورد با متخلفان از جمله افرادی که اقدام به مخدوش کردن پلاک برای ورود به محدوده‌‌‌های مرکزی شهر(محدوده طرح ترافیک) می‌‌‌کنند نیز در شکل‌‌‌گیری و افزایش این تخلفات موثر است.

به‌گفته رضوی، به طور خلاصه پدیده سرقت خیابان‌‌‌ها از سوی خودروسوارهای متخلفی که اقدام به پارک دوبله و سوبله می‌‌‌کنند به واسطه شکل‌‌‌گیری پکیجی شامل ضعف در عرضه خدمات حمل‌ونقل عمومی مناسب، افزایش تقاضای سفر و همچنین نقص در نوع و میزان نظارت و تدابیر بازدارنده برای کاهش تخلف، ایجاد شده است. او توجه به هدایت حداکثری منابع بودجه‌‌‌ای شهر به سمت توسعه حمل‌ونقل عمومی را برای کاهش این تخلفات وکاستن از جذابیت سفر با خودروی شهری، الزامی اعلام کرد.