حدود یک سال و نیم از روی کار آمدن مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی می‌گذرد. در این مدت نه‌تنها هیچکدام از سیاست‌های وزارتخانه تاثیر مثبتی بر بازار مسکن نداشته، بلکه آمارسازی در زمینه ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن نیز به پرونده دولت سیزدهم افزوده شده است!
دولت بالاخره جداول بودجه سال 1403 را با تاخیر منتشر کرد. جداول بخش دوم لایحه بودجه سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد، منابع بودجه کل کشور ۶ هزار و ۳۴۷ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.
بر این اساس، بودجه وزارت راه و شهرسازی در بخش هزینه‌های جاری ۱۰۷۲ میلیارد و ۴۴۵ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان، در بخش هزینه‌های عمرانی ۶۷ هزار و ۳۰۷ میلیارد و ۷۸۸ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان و در بخش اختصاصی ۱۴۱ میلیارد و ۱۳۶ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان پیش‌بینی شده است.
مرکز پژوهش‌های مجلس، بهمن‌ماه 1402، توضیحاتی در مورد ضعف‌های لایحه بودجه 1403 در بخش راه و شهرسازی منتشر کرده است. بر اساس این داده‌ها، نپرداختن به موضوعات مهمی مثل تأمین مالی مسکن کم‌درآمدها از جمله ضعف‌های اساسی آن به‌شمار می‌رود. کم‌توجهی به امکان تأمین مالی و تسهیل ورود بخش خصوصی به ایجاد و مشارکت در توسعه زیرساخت‌های خدمات و زیرساخت‌های شهری نیز از دیگر از ضعف‌های این لایحه است.
بودجه وزارت راه و شهرسازی در سال 1402
بودجه هزینه‌ای وزارت راه و شهرسازی در لایحه بودجه 1402 بالغ بر ۱۶۸۳ میلیارد و ۸۹۸ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان اعلام شده بود. بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای (عمرانی) کل وزارتخانه نیز ۲۹ هزار و ۳۸۶ میلیارد و ۷۹۸ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان تعیین شده بود.
اما نکته اینجاست که وزارت راه و شهرسازی در سال 1402 هنوز راه‌های نرفته زیادی تا ساماندهی بازار ساخت و معاملات مسکن دارد. این وزارتخانه طی سال گذشته با آمارسازی سعی داشته کاستی‌های خود را در بخش مسکن پنهان کند.
بذرپاش چگونه بر صندلی وزرات تکیه زد؟
مهم‌ترین پروژه‌ای که دولت سیزدهم در قالب راه و شهرسازی به انجام آن متعهد شد، پروژه نهضت ملی مسکن بود. دولت سیزدهم که همان ابتدا موضع خود را نسبت به عملکرد دولت قبلی اعلام کرد، اعتقاد دارد، دولت‌های یازدهم و دوازدهم در زمینه ساخت مسکن کم‌کاری کرده و حالا در این راستا می‌خواهد طی دوره چهار ساله خود قدمی بزرگ بردارد و چهار میلیون مسکن بسازد!
ادعای دولت از همان ابتدا هم با حقیقت اقتصاد ایران سنخیتی نداشت. منابع مالی کشور برای تامین مالی پروژه نهضت ملی مسکن کافی نبود و زمین کافی نیز برای ساخت و ساز وجود نداشت. به این ترتیب اجرای پروژه تا دو سال ابتدایی دولت سیزدهم به تعویق افتاد. در انتهای سال اول دولت، رستم قاسمی از وزارت راه و شهرسازی کناره‌گیری کرد و پس از آن، مهرداد پذرپاش روی کار آمد.
رکود به بازار مسکن تحمیل شد
بذرپاش که قرار بود در مدت‌زمان کوتاهی به بازار مسکن و ساخت و ساز، سامان ببخشد، طی یک سال ابتدایی وزارت خود نتوانست راهی از پیش ببرد و حرف‌های او نیز در حد وعده باقی ماند.
قیمت خانه از آذر 1401 تا فروردین 1402 روز به روز افزایش می‌یافت، در این مقطع سه ماهه متوسط قیمت مسکن در تهران متری 35 درصد صعود را تجربه کرد و از حدود 48 میلیون تومان تا کانال 65 میلیون تومانی پیشروی کرد.
از سوی دیگر قدرت خرید مردم نیز به پایین‌ترین حد خود رسیده بود و در حالی که مردم برای خرید یک خانه 50 متری در تهران باید به‌طور متوسط سه میلیارد و 262 میلیون تومان هزینه می‌کردند، حقوق وزارت کار کمتر از پنج میلیون تومان تعیین شده بود.
این شرایط در حالی بود که حتی یک واحد، از واحدهای وعده داده شده نهضت ملی مسکن به مردم تحویل داده نشده بود. سیاست‌های نمایشی بذرپاش در این مقطع همچنان ادامه داشت، بدون اینکه بتواند حتی نقش کوچکی در این عرصه ایفا کند.
طی سال بعد، یعنی سال 1402 دولت تصمیم گرفت سیاست‌های انقباضی را در پیش بگیرد، تا آنجا که طی این بازه یک ساله مسکن تنها 13 درصد افزایش قیمت را تجربه کرد. در این راستا معاملات بازار مسکن نیز به‌ویژه در 9 ماه ابتدایی سال در رکود فرو رفت و در همین نقطه مانور رسانه‌ای دولت سیزدهم آغاز شد.
همچنین از ابتدای دوره بذرپاش تا کنون، یعنی از آذر 1401 تا اسفند 1402 که آمارهای رسمی منتشر شده، متوسط قیمت مسکن بالغ بر 69.4 درصد افزایش را تجربه کرده است.
انتشار آمار مسکن متوقف شد
در نتیجه رشد افسارگسیخته قیمت‌ها، دولت در اولین اقدام خود انتشار آمارهای مربوط به بازار مسکن را متوقف کرد. در چنین شرایطی، بذرپاش که تا این تاریخ نتوانسته بود اقدام موثری در عرصه مسکن کشور از خود نشان دهد، در نبود آمارهای رسمی مقابل دوربین‌ها حاضر شد و از نزول قیمت مسکن خبر داد.
او این اتفاق را از دستاوردهای وزارتخانه تحت اداره خود و دولت سیزدهم می‌دانست و معتقد بود توانسته است پس از سال‌ها قیمت مسکن را در سراشیبی قرار دهد.
در این بین کارشناسان معتقد بودند که این نزول قیمت در نتیجه سرکوب اقتصادی که رکود را به‌دنبال داشته است. کارشناسان می‌گویند ضربه‌ای که رکود بر بدنه بی‌جان بازار مسکن وارد می‌کند، کم از زخم‌های ناشی از افزایش قیمت مسکن ندارد!
آمارسازی دولت سیزدهم در زمینه واحدهای نهضت ملی مسکن
نهضت ملی مسکن شعاری بود که دولت سیزدهم با تکیه بر آن روی کار آمد و همان‌طور که اشاره شد بذرپاش قرار بود بر آن جامه عمل بپوشاند. اقدامی که بذرپاش از پس آن هم برنیامد.
عجیب‌ترین موضوعی که ساخت واحدهای نهضت ملی مسکن در چند ماه گذشته با آن درگیر بوده، آمارهایی ساختگی است که بذرپاش و وزارت راه و شهرسازی از پیشبرد پروژه به رسانه‌ها می‌دهند.
ساخت واحدها از نیمه دوم سال 1402 پس از بیش از دو سال تاخیر بالاخره کلید خورد. دولت از آن مقطع هر ماه اعلام می‌کند ساخت تعداد جدیدی از واحدها آغاز شده و در حال حاضر بیش از دو میلیون واحد در حال ساخت است.
بر اساس این آمار، دولت سیزدهم در این مدت کم توانسته عقب‌ماندگی خود در زمینه ساخت واحدها را جبران کند! در این زمینه بذرپاش نیز با آمارسازی سعی دارد کم‌کاری‌های دولت سیزدهم در بخش مسکن را پنهان کند. این در حالی‌ست که این آمارها تنها روی کاغذ وجود دارد و روی زمین ساختمانی دیده نمی‌شود.
امیر منصوری، استاد دانشگاه تهران و رئیس پژوهشکده «نظر» با اشاره به سخنان مهرداد بذرپاش وزیر راه و شهرسازی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشته بود: «هر ماه یک افتتاح، بدون ذکر تعداد! یعنی افتتاح یک واحد هم می‌تواند سهمیه یک ماه را پر کند. خوب است بفرمایید آمار تفصیلی دو و نیم میلیون مسکن در دست ساخت را، به تفکیک زمان شروع، تعداد، محل، متولی ساخت (شخصی، پیمانکار، امانی) و میزان پیشرفت منتشر کنند تا برای افکارعمومی قابل رصد باشد.»
همچنین مهرداد بذرپاش در آخرین ادعاهای خود صحبت از ساخت برخی واحدهای نهضت ملی مسکن بدون آورده متقاضیان کرده بود.
وزیر راه و شهرسازی در این مورد گفته بود: با توجه به آنکه نرخ سود تسهیلات در مسکن شهری بالاتر است، تصمیم گرفته شد تا قیمت تمام شده را کاهش دهیم. مقرر شده در مواردی که افراد در تامین آورده مشکلاتی دارند، ابتدا تسهیلات بانکی را به پروژه‌ها تزریق کنیم تا پروژه‌ها آغاز شود.
این در حالی‌ست که بانک‌ها از پرداخت تسهیلات بخش مسکن امتناع می‌کنند و در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین مشکلات این پرژه سرپیچی بانک‌ها از همکاری است.
تورم اجاره در دولت سیزدهم رکوردشکنی کرد
نابسامانی بازار مسکن در دوره وزارت مهرداد بذرپاش عاقبت دامن بازار اجاره را نیز گرفت. آمارها نشان می‌دهد، اجاره‌بها در دولت سیزدهم، رکورد بیشترین رشد اجاره‌بها را در تاریخ ثبت داده‌های رسمی از اجاره، به ثبت رسانده است.
همچنین بررسی‌های دنیای اقتصاد حاکی از آن است که از سال ۱۴۰۰ تا پایان ۱۴۰۲، اجاره‌بها، سالانه به ترتیب ۴۵ درصد، ۴۴ درصد و ۵۲ درصد جهش کرد. این در حالی‌ست که دولت هر سال قانون ساماندهی بازار اجاره را نیز به اجرا در می‌آورد، قانونی که اجرای آن اگر تاثیری منفی از خود به جای نگذارد، اثری مثبت نیز از آن به جا نخواهد ماند!
وزارت راه و شهرسازی از ابتدای دولت سیزدهم چه کرد؟
وزارت راه و شهرسازی در سایت مربوط به وزارتخانه، فهرستی از مهم‌ترین اقدامات خود از ابتدای دولت رئیسی تهیه کرده است. بر این اساس پروژه‌هایی از قبیل باند رفت منطقه ۲ آزادراه تهران شمال به طول ۲۲ کیلومتر، مترو شهر جدید پرند به طول 19 کیلومتر، ساخت، به‌سازی و آسفالت راه‌های روستایی در روستاهای بالای 20 خانوار به میزان دو هزار و 294 کیلومتر از جمله این اقدامات است.
همچنین بر اساس این داده‌ها و ادعای وزارت راه و شهرسازی تامین اراضی نهضت ملی مسکن به ظرفیت حدود دو میلیون و 151 هزار واحد مسکونی، اتمام 108 هزار واحد مسکونی مسکن مهر از ابتدای دولت سیزدهم و واگذاری زمین به 35 هزار متقاضی مشمول در راستای تحقق اهداف قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مهم‌ترین پروژه‌های وزارتخانه بوده‌اند.
باید توجه داشت که نرخ پیشرفت برخی از این پروژه‌ها نه‌تنها طی دو سال رقم بالایی نیست، بلکه همه آنها نیز در زمان وزارت پذرپاش به اجرا درنیامده‌اند.
حالا باید دید بذرپاش که بعد از حدود یک سال و نیم از تصدی وزارت راه و شهرسازی، نتوانسته است به وعده‌های خود در حوزه مسکن جامه عمل بپوشاند، آیا می‌تواند در سال 1403 گرهی از مشکلات بازار مسکن و ساخت و ساز باز کند؟