فرار سرمایه واقعیت تلخ امروز اقتصاد ایران است. مطابق آمارهای بانک مرکزی، خالص «حساب سرمایه» در نیمه اول 1401 به منفی 12 میلیارد و …
آرمان امروز: فرار سرمایه واقعیت تلخ امروز اقتصاد ایران است. مطابق آمارهای بانک مرکزی، خالص «حساب سرمایه» در نیمه اول ۱۴۰۱ به منفی ۱۲ میلیارد و ۸۵۰ دلار رسیده که در ۲۰ سال اخیر بی‌سابقه بوده است. این رقم در پایان بهار سال گذشته منفی ۱۰ میلیارد دلار بود اما در فصل تابستان ۸۵/۲ میلیارد دلار دیگر منفی شده است. براساس گزارش دیگری از بانک مرکزی حد فاصل تیر ماه ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ نرخ تشکیل سرمایه ثابت منفی ۶۱درصد و مطابق گزارش اتاق ایران تا پایان سال ۹۹ روند عمومی سرمایه‌گذاری در کشور منفی ۴/۷۹ درصد ثبت شده است.
ایران در مقایسه با کشورهای همسایه وضعیت قابل قبولی از حیث سرمایه‌گذاری خارجی ندارد اما موانع موجود بر سر راه سرمایه‌گذاران برای تزریق سرمایه خود به ایران چیست. یکی از معضلات اساسی اقتصاد ایران در سال‌های اخیر، کمبود سرمایه بوده است؛ چالشی که سبب شده بخش عمده پروژه‌های عمرانی و زیرساختی نیمه‌تمام باقی بمانند و بسیاری از تجهیزات و ماشین‌آلات در صنایع گوناگون مستهلک شوند. یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های بهبود این شرایط، جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. اما با وجود اینکه کارشناسان معتقدند ظرفیت ایران برای سرمایه‌گذاری خارجی از سوی دیگر کشورها بسیار بالاست، مجموعه‌ای از عوامل گوناگون سبب شده‌اند ریسک ورود سرمایه خارجی به ایران بالا رفته و خارجی‌ها تمایلی به تزریق سرمایه خود در ایران نداشته باشند.
جایگاه ایران از دیدگاه سرمایه‌گذاری خارجی
براساس گزارشی که اتاق تهران تحت عنوان «نگاهی بر وضعیت سرمایه‌گذاری در ایران» منتشر کرده، ایران در مقایسه با همسایگان خود وضعیت غیرقابل قبولی از نظر جذب سرمایه خارجی داشته است. جریان ورودی سرمایه خارجی به ایران در ۱۰ سال اخیر، روندی تقریبا یکنواخت را طی کرده و رقم آن در سال ۲۰۲۲ به ۵/۱ میلیارد دلار رسیده است. با این رقم جذب سرمایه، ایران در سال میلادی گذشته در رتبه ۷۹ جذب سرمایه خارجی جای گرفته است.
هرچند براساس گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، جذب سرمایه خارجی در سال ۱۴۰۰ رکورد ۱۱ ساله را شکست اما در ۶ ماهه نخست ۱۴۰۱ نسبت به بازه زمانی مشابه سال ۱۴۰۰ جذب سرمایه خارجی با افت بیش از ۸۲ درصدی مواجه شد. این گزارش نشان می‌دهد در ۶ ماهه اول سال گذشته ۷۳ مورد سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش ۳۸۲ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار در بخش صنعت، معدن و تجارت تصویب شده که از لحاظ تعداد ۵/۷ و از نظر ارزش ۷/۸۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. این در حالی است که در مدت مشابه سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۷۹ مورد سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش ۲ میلیارد و ۲۱۵ میلیون دلار در این بخش تصویب شده بود.
به همین دلیل گزارش سال ۲۰۲۲ آنکتاد (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل) نشان از بهبود ۱۸/۶ درصدی جذب سرمایه خارجی در ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) نسبت به سال قبل از آن (۱۳۹۹) دارد اما در این گزارش هم همچنان روند نزولی یک دهه گذشته حفظ شده است. سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به ترتیب ۱۱ درصد، ۳۶/۴ درصد و ۳۰ درصد کاهش نشان می‌دهد.
بنابراین در مجمـوع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در یک دهـه گذشته با یک روند نزولی به یک سوم کاهش یافتـه است. این در حالی است کـه این روند، در همین مدت‌زمان در بین کشورهای در حـال توسعه با شیب ملایمی صعودی بوده. براساس گزارش آنکتاد، در سال ۲۰۲۱ در جهان، ۵۸۲/۱ تریلیون دلار جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده که نسبت به سال پیش از آن، ۶۱۹ میلیارد و ۱۷۱ میلیون دلار بیشتر است. اما سهم ایران از این میزان سرمایه‌گذاری در جهان ۰۹/۰ درصد بوده است؛ یعنی چیزی نزدیک به صفر. براساس این گزارش، ایران در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰) در جایگاه ۸۰ در میان کشورهای مورد بررسی قرار گرفته که نسبت به گزارش سال قبل از آن ۸ پله نزول داشته است. سهم کشورهای در حال توسعه از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده در جهان در این سال نزدیک به ۸۷/۵۲ درصد و برابر با ۸۳۶ میلیارد و ۵۷۱ میلیون دلار بوده است. کشورهای توسعه‌یافته نیز ۷۴۵ میلیارد و ۷۳۹ میلیون دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب کردند که ۱۲/۴۷ درصد کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان بوده است.
دلایل فرار سرمایه از ایران
فرار سرمایه یکی از معضلات اساسی کشورهای در حال توسعه است . در حالی که اکثر کشورهای در حال توسعه به عامل سرمایه به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی نیاز مبرم دارند ولی ملاحظه می شود که بروز شرایط ویژه سیاسی-اقتصادی نه تنها موجب جذب سرمایه های خارجی نمی شود بلکه سرمایه های اندک داخلی را نیز به سوی خارج سوق می دهد., فرار سرمایه درادبیات اقتصاد کلان و نیز در مباحث آکادمیک علمی اقتصادی موضوعی عادی نیست و پدیده ای طبیعی قلمداد می شود که می توان آنرا نوعی بیماری اقتصادی دانست که البته خود می تواند مبین اوضاع سیاسی نیز باشد .
در سطح مدیریت کلان هر جامعه‌ای بی‌شک اهمیتی ویژه به سرمایه گذاری داده می شود؛ زیرا سرمایه‌گذاری به معنای عام خود می‌تواند سرچشمه همه تحولات اقتصادی – اجتماعی در جامعه باشد و از این‌رو مدیریت بر آن نیز از اهمیت و حساسیت بسیار بالایی برخوردار است. دلیل این امر آن است که سرمایه در جوامع امروز جهان اصولا از هزینه فرصت بالایی برخوردار است و از این‌رو در جامعه‌ای از جوامع جهان مستقر شده و در فرایند ارزش‌آفرینی اقتصادی نقش برعهده می‌گیرد که ریسک کمتر و درآمد بالاتری را داشته باشد.
دلایل فرار سرمایه در ایران، متعدد و پیچیده است. به گفته کارشناسان اقتصادی یکی از مهم ترین دلایل فرار سرمایه در ایران، عدم ثبات اقتصادی است. اقتصاد ایران، طی سال های اخیر، با مشکلات متعددی، مانند تورم بالا، تحریم ها، و کاهش ارزش پول ملی، مواجه بوده است. این عوامل، باعث ایجاد عدم اطمینان در سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است.
همچنین عدم شفافیت اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. اقتصاد ایران، از شفافیت کافی برخوردار نیست. این امر، باعث ایجاد ریسک برای سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است. سیاست های اقتصادی نامناسب دولت ها نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. برخی از سیاست های اقتصادی دولت، مانند افزایش مالیات ها، باعث کاهش جذابیت سرمایه گذاری در ایران شده است. فساد اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. فساد اقتصادی، باعث ایجاد ناامنی برای سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است.
فرار سرمایه، تأثیرات مخربی بر اقتصاد ایران دارد. فرار سرمایه، باعث کاهش سرمایه گذاری در کشور می شود. این امر، باعث کاهش رشد اقتصادی می شود. فرار سرمایه، همچنین باعث کاهش اشتغال در کشور می شود. فرار سرمایه، همچنین باعث کاهش عرضه ارز در کشور می شود. این امر، باعث افزایش نرخ ارز و تضعیف ارزش پول ملی می شود. عواملی که نابرابری اقتصادی را تشدید می کنند.