کوچ شاغلان کشاورزی به بخش خدمات

مرکز آمار ایران خلاصه نتایج آمارگیری نیروی کار پاییز 1402 را منتشر کرده است. این گزارش که نخستین تصویر از بازار کار در پاییز امسال است مدعی …
اعتماد: مرکز آمار ایران خلاصه نتایج آمارگیری نیروی کار پاییز 1402 را منتشر کرده است. این گزارش که نخستین تصویر از بازار کار در پاییز امسال است مدعی است که نرخ بیکاری -‌ درصدی از افراد در جست‌وجوی کار که ناکام می‌مانند- رکورد ۱۹ ساله‌اش را شکست و با نرخ 6/7 درصدی کمترین مقدار از زمان آمارگیری نیروی کار از سال ۱۳۸۴ را ثبت کرده است.

از میان 6/64 میلیون نفر جمعیت بالای ۱۵ سال ایران در پاییز امسال، 8/26 میلیون نفر در بازار کار به عنوان فعال محسوب شده‌اند و نرخ مشارکت 5/41 درصدی را رقم زده‌اند. با این حال اکثریت جمعیت در سن کار یعنی 58.7درصد از آنها همچنان غیرفعالند. همچنین مطابق اعداد و ارقام مرکز آمار ایران نزدیک به 25 میلیون نفر جمعیت شاغل نشان از هفتصد هزار نفر افزایش نسبت به پاییز سال قبل دارد. بر این اساس، جمعیت شاغل نسبت به آخرین فصل پیش از شروع همه‌گیری کرونا، «بالاخره» رشد کرده است.

هر چند نسبت اشتغال، یعنی نسبت جمعیت شاغل به جمعیت در سن کار هنوز به وضعیت پیش از کرونا برنگشته و در نتیجه رشد آرام شاغلان از رشد جمعیت کندتر بوده است. در پاییز سال جاری نرخ مشارکت و نرخ اشتغال زنان نسبت به مدت مشابه در سال قبل با افزایش مواجه شده است. در مقابل، نرخ بیکاری زنان با وجود افزایش تعداد زنان بیکار ثابت مانده است. به نظر می‌رسد چون تعداد زنانی که شاغل شده‌اند به مراتب بالاتر از تعداد زنان بیکارشده است، نرخ بیکاری ثابت مانده و نرخ اشتغال بالا رفته است. نرخ بیکاری مردان نیز در سومین فصل سال جاری با کاهش مواجه شده است. در مقابل، نرخ مشارکت و نرخ اشتغال این گروه شاهد افزایش بوده است. مرکز آمار یکی از نهادهای رسمی ارایه‌دهنده آمار است که محاسبه شاخص‌های بازار کار را برعهده دارد. سه مورد از مهم‌ترین این شاخص‌ها، نرخ بیکاری، نرخ اشتغال و نرخ مشارکت است.

نرخ مشارکت نشان‌دهنده درصدی از جمعیت در سن کار (15 ساله و بالاتر) است که یا به صورت شاغل یا به صورت بیکار در بازار کار فعالیت دارد. بیکار نیز به شخصی اطلاق می‌شود که یا تمایل به کار کردن داشته باشد یا دنبال کار بگردد. بنابراین افرادی که قصد کار کردن ندارند یا از یافتن شغل ناامید شده‌اند در محاسبه بیکاران لحاظ نمی‌شوند. به نسبت جمعیت بیکاران به جمعیت فعال، نرخ بیکاری گفته می‌شود. این نرخ نشان‌ می‌دهد که چند درصد از افراد فعال در بازار کار، بیکار هستند. حال اگر جمعیت افراد شاغل به جمعیت فعال تقسیم شود، نرخ اشتغال به دست می‌آید که نشان‌دهنده درصدی از جمعیت فعال است که شغل دارند. برای مثال، نرخ مشارکت زنان نشان‌دهنده درصدی از زنان 15 ساله و بالاتر است که در بازار کار یا به صورت شاغل یا به صورت بیکار مشارکت دارند.

بر این اساس، نرخ اشتغال زنان در برگیرنده درصدی از زنان فعال در بازار کار است که شاغل هستند.

وضعیت نرخ مشارکت در پاییز 1402

جدیدترین داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در پاییز سال جاری حدودا 26 میلیون و 819 هزار نفر از جمعیت 15 ساله و بالاتر در بازار کار ایران مشارکت داشته‌اند. به عبارت دیگر، نرخ مشارکت در پاییز سال جاری 41.5درصد برآورد شده است. این نرخ در مدت مشابه در سال قبل 41درصد بوده بنابراین نرخ مشارکت با افزایش مواجه شده است. البته این تغییرات مربوط به کل کشور است. نرخ مشارکت زنان و مردان نیز در پاییز سال جاری بالاتر از پاییز سال قبل قرار گرفته است. به بیان دقیق‌تر، نرخ مشارکت مردان از 68.5درصد به 68.6درصد رسیده است. این نرخ در زنان نیز بعد از تجربه افزایش 0.8 واحد درصدی وارد کانال 14.4درصد شده است.

بیش از دو میلیون نفر همچنان بیکارند

همزمان با افزایش نرخ مشارکت، نرخ بیکاری نیز در پاییز 1402 به سطح 7.6درصد رسیده درحالی که این نرخ در پاییز گذشته برابر با 8.2درصد بوده است. بر این اساس، در پاییز سال جاری حضور تقریبا 2 میلیون و 43 هزار نفر بیکار در بازار کار ایران ثبت شده است.

تعداد زنان بیکار افزایش یافت

با اینکه نرخ بیکاری زنان در پاییز سال جاری 14.2درصد ثبت شده و نسبت به پاییز سال قبل تغییری نکرده اما تعداد زنان بیکار 47 هزار و 274 نفر افزایش یافته است. در مقابل، نرخ بیکاری در مردان کاهش یافته و از 7درصد به 6.2درصد رسیده است. بر این اساس، تعداد زنان بیکار 15ساله و بالاتر در پاییز سال جاری حدود 663 هزار نفر و تعداد مردان بیکار در این بازه سنی حدود یک میلیون و 380 هزار نفر برآورد شده است.

نرخ اشتغال بیشتر شد

همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، نرخ اشتغال نشان‌دهنده درصدی از جمعیت فعال است که به صورت شاغل در بازار کار مشارکت دارد. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که نرخ اشتغال در کل کشور افزایش یافته و از 37.7درصد به 38.3درصد رسیده است. نرخ اشتغال زنان نیز از این روند پیروی کرده و با افزایش 0.7 واحد درصدی در پاییز سال جاری روی پله 12.4درصد ایستاده است. به عبارت دیگر، حدودا 270 نفر به جمعیت زنان شاغل در پاییز سال جاری نسبت به پاییز سال گذشته اضافه شده است. مردان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و نرخ اشتغال آنها به کانال 46.3درصد وارد شده است.

نرخ بیکاری دو رقمی در 7 استان

با اینکه اثرات تخریبی همه‌گیری کووید بر بازار کار ایران بعد از دو سال تا حد زیادی فروکش کرده، اما همچنان 7 استان ایران در پاییز امسال نسبت به پاییز سال گذشته نرخ بیکاری 2 رقمی دارند و البته به تبع آن شاخص‌های دیگری چون مشارکت اقتصادی و نسبت اشتغال نیز در این استان‌ها نزولی بوده است. استان‌های هرمزگان، ‌لرستان و چهارمحال و بختیاری نزدیک به 12درصد بیکاری را نسبت به پاییز سال گذشته داشته‌اند اما بالاترین سطح این شاخص در گزارش مرکز آمار متعلق به سیستان و بلوچستان است که نرخ بیکاری پاییز در این استان 13.5درصد نسبت به پاییز سال گذشته بوده است.

بیکاری فارغ‌التحصیلان ادامه دارد

از نکات دیگر گزارش مرکز آمار ایران می‌توان به شاخص بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی اشاره کرد. درحالی که سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از مجموع بیکاران مناطق شهری در پاییز سال گذشته 45.6درصد بوده، این نسبت در پاییز امسال نزدیک به نیم درصد دیگر بالا رفته و به 46درصد رسیده است. در روستاها وضعیت بدتر از این بوده و سهم 26.7درصد فارغ‌التحصیلان بیکار در پاییز سال گذشته به 27.5درصد در پاییز امسال افزایش پیدا کرده است.

سهم کشاورزی آب رفت

نکته جالب توجه اینکه همزمان با بروز خشکسالی شدید، سهم اشتغال در بخش کشاورزی به پایین‌ترین سطح در پاییز ۱۹ سال اخیر رسیده و از آن سو، سهم اشتغال در بخش خدمات به بالاترین سطح در این مدت رسیده است. گزارش مرکز آمار می‌گوید سهم شاغلان در بخش کشاورزی در پاییز سال گذشته معادل ۱۴.۳درصد بوده که این رقم در پاییز سال جاری به ۱۳.۶درصد رسیده است. یعنی در پاییز امسال به ازای هر ۱۰۰۰ نفری که در کشور شاغل بوده‌اند ۱۳۶ نفر در بخش کشاورزی فعالیت می‌کردند. به نظر می‌رسد که با خشکسالی شدید و کاهش سطح بارندگی‌ها، بخش بزرگی از شاغلان حوزه کشاورزی به سمت دیگر فعالیت‌ها در بخش‌های دیگری مانند خدمات یا صنعت رفته‌اند. این اتفاق می‌تواند پیام ویژه‌ای برای اقتصاد ایران داشته باشد که کشاورزی آن مبتنی بر نیروی کار و البته مصرف آب زیاد است. با کاسته شدن از سهم شاغلانی که در حوزه کشاورزی مشغول به کار بوده‌اند، ممکن است از اهمیت بخش کشاورزی و خوراکی کاسته شده و تعادل در تامین منابع غذایی کشور نیز تا حد زیادی به‌هم بخورد.