«پزشکی خانواده» رشته مغفول مانده در ایران

اکوبورس: طبق استانداردهای اتحادیه اروپا وسازمان جهانی بهداشت، حداکثر برای هر ۱۵۰۰ نفر جمعیت یک متخصص پزشکی خانواده مورد نیاز است.
به گزارش اکوبورس به نقل از فارس، ابراهیم نوری گوشکی، متخصص پزشکی خانواده در یادداشتی که در اختیار این خبرگزاری قرار داده، آورده است: با گذشت بیش از ۶ سال از راه‌ اندازی رشته تخصص بالینی پزشکی خانواده در کشور، هنوز جایگاهی برای فعالیت دانش آموختگان این رشته وجود ندارد و حتی در برنامه پزشک خانواده نیز بجز در جایگاه‌های عمومی و مراقبت‌های اولیه، در هیچ یک از سطوح تخصصی، آموزشی،  پژوهشی و مدیریتی دیگر که ضرورتاً باید از مهارت‌ها و دانش این گروه تخصصی به منظور دستیابی به اهداف عالیه نظام سلامت بهره برداری شود موردی مشخص نشده است. تاریخچه: شکل فعلی این رشته که در جهان شناخته می شود، در سال ۱۸۰۰ میلادی شکل گرفته و بعد از جنگ جهانی دوم به خاطر مسائلی از قبیل بالا رفتن میانگین سنی جمعیت، هزینه‌های بالای نظام سلامت، پیشرفت در درمان بیماریها، محدودیت مالی نظام سلامت، طرح موضوع ارتقای عدالت اجتماعی در نظام سلامت و توسعه بخشیدن به Primary Care با توجه وسیعی روبرو شده است. از دهه ۱۹۵۰ میلادی اولین انجمن‌های علمی این رشته در کشورهای غربی تاسیس شد. در اوایل کار، نظام پزشکی خانواده در اکثر کشورهای پیشرفته از پزشکان عمومی تشکیل شده بود، ولیکن در طول زمان با بوجود آمدن رشته‌های مختلف تخصصی و فوق تخصصی بالینی، لزوم تاسیس بورد تخصصی رشته پزشکی خانواده احساس شد. در حال حاضر در کشورهای آمریکا ۱۹۶۹، دانمارک ۱۹۷۷، اتحادیه اروپا ۱۹۹۴، استرالیا ۱۹۹۵، هند ۱۹۹۶، با تاسیس سیستم تخصصی پزشکی خانواده در جهت ارتقای پزشکان عمومی به متخصصین بالینی، پزشکی خانواده تکاملی چشمگیر پدید آمده است. در حال حاضر بیش از ۸۰ کشور دنیا عضو اتحادیه جهانی پزشکان خانواده WONCA هستند. در اغلب این کشورها پزشکان خانواده محور نظام ارایه خدمات سلامت را تشکیل می‌دهند و در تعداد زیادی از این کشورها تحصیلات پزشکی خانواده در قالب یک رشته تخصصی مشخص تعریف شده است. همه ۱۲  کشور اروپای مرکزی و شرقی و روسیه دارای تخصص پزشکی خانواده هستند. در بلغارستان، رومانی، اسلواکی، کرواسی، مونته نگرو، روسیه، و استونی خدمات پزشکان خانواده توسط دولت سازماندهی شده است. در اغلب کشورهای اروپای شرقی پزشکان خانواده مانند سایر متخصصان بطور انفرادی خدمت می‌کنند. تنها در کشور استونی شبکه پزشکان خانواده بطور رسمی به ارایه مراقبت‌های اولیه می‌پردازند. علاوه بر پزشکان خانواده، در ۱۰ کشور متخصصان اطفال، در ۶ کشور متخصصان داخلی و در ۵ کشور متخصصان زنان و زایمان به ارایه مراقبتهای اولیه سلامت می‌پردازند. تنها در ۴ کشور (مجارستان، رومانی، کرواسی، و مونته نگرو) پزشکان غیرمتخصص مجاز به ارایه مراقبت‌های اولیه سلامت هستند. هر ۱۲  کشور از روش پرداخت سرانه برای پزشکان خانواده استفاده می‌کنند. به علاوه در ۸ کشور از روش پرداخت کارانه استفاده می‌شود و در ۶ کشور از روش پرداخت کارانه برای خدمات پیشگیرانه استفاده می‌شود. به جز سه کشور کرواسی، اسلواکی و مونته نگرو در سایر کشورها بطور گسترده از راهکارهای طبابت بالینی (گایدلاین ها) برای پزشکان خانواده استفاده می‌شود. طبق استانداردهای اتحادیه اروپا وسازمان جهانی بهداشت، حداکثر برای هر ۱۵۰۰  نفر جمعیت یک متخصص پزشکی خانواده مورد نیاز است که این رقم بر اساس استانداردهای ملی کشورهای توسعه یافته تا یک پزشک خانواده برای هر ۳۰۰۰  نفر قابل افزایش است در کشور ما پس از تدوین برنامه دوره پودمانی مدیریت عالی بهداشت عمومی (MPH) ویژه توانمندسازی پزشکان خانواده در اواخر سال ۱۳۸۷، این برنامه در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۸  بعنوان یکی از مقاطع تحصیلات عالی دانشگاهی تصویب شد. هدف از این دوره توانمندسازی پزشکانی است که به عنوان پزشک خانواده در خط اول نظام ارایه خدمات سلامت جمهوری اسلامی ایران خدمت می‌کنند. این دوره حدود ۴۵۰  سرفصل را در ۱۱۰ محور آموزشی در خصوص سلامت، مدیریت بخش سلامت، آشنایی با بیماری‌های بومی ومنطقه‌ای، اصول پیشگیری از بیماری‌ها، ارایه راه حل کارآمد برای نظام سلامت کشور و استفاده از ظرفیت‌های بومی در بر می‌گیرد. این سرفصل ها در قالب ۲۵  درس (۳۷  واحد درسی) سازماندهی شده‌اند. بر اساس این برنامه متقاضیان واجد شرایط با داشتن مدرک دکتری  پزشکی عمومی و گذراندن واحدهای آموزشی مربوطه و قبولی در امتحانات تکوینی و نهایی، موفق به اخذ گواهینامه معادل  سه سال کارشناسی ارشد در این رشته می‌شوند. هدف نهایی برنامه توانمندسازی پزشکان خانواده در کشور جایگزینی تدریجی  فارغ التحصیلان پزشکی عمومی با متخصصین پزشکی خانواده است. در مهرماه سال ۱۳۸۹  شورای آموزش  پزشکی و تخصصی، به کمیسیون تدوین و برنامه ریزی آموزشی ماموریت داد تا در ادامه دوره پودمانی مدیریت عالی بهداشت عمومی  (MPH) ویژه توانمندسازی پزشکان خانواده، به تدوین برنامه تخصص پزشکی خانواده از افراد صاحب نظر در این امر اقدام کند. به دنبال آن از سال ۱۳۹۵  از طریق برگزاری آزمون، بین دارندگان مدرک MPH پزشکی خانواده نسبت به جذب دستیار در این رشته اقدام شد و در ادامه از سال ۱۳۹۶  تاکنون جذب دستیاران رشته پزشکی خانواده از طریق آزمون دستیاری صورت گرفته است. دستیاران این رشته طی ۳۶ ماه براساس کوریکولوم مصوب سال ۱۳۹۵ دوره مربوطه را سپری کرده‌اند. به عبارتی، رشته تخصصی “پزشکی خانواده ” به طور رسمی برای اولین بار در اسفند ۱۳۹۴ در ۱۲ دانشگاه علوم پزشکی و ‌خدمات بهداشتی درمانی کشور ( شهید بهشتی ، تهران ، ایران ، بیرجند ، مشهد ، مازندران ، شیراز ، تبریز ، اصفهان ، کرمانشاه ، قم و کرمان ) راه اندازی شد. شروع دوره اول: اسفند ۹۴ شروع دوره دوم: ۲۰ آذر ۹۵ شروع دوره سوم: اول تیر ۹۶ شروع دوره چهارم مهرماه ۹۶ شروع دوره پنجم مهرماه ۹۷ شروع دوره ششم: مهرماه ۹۸ اولین تربیت شدگان رشته تخصص بالینی پزشکی خانواده در ۳۱ تیرماه ۹۷ فارغ تحصیل شدند، ولی متاسفانه پس از ۶ دوره پذیرش دستیار، سال ۱۳۹۹ پذیرش دستیاری رشته فوق متوقف شد. نکته قابل تامل، انجام مکاتباتی به دور از چشم متخصصین و فارغ تحصیلان این رشته ارزشمند توسط مرکز سنجش و آموزش پزشکی با همکاری معاونت بهداشتی وزارت خلاف قوانین و آیین نامه ها و عدالت آموزشی پذیرش دستیار به منظور جذب مدیران و کارشناسان ستاد وزارت بهداشت که حد نصاب نمره علمی آزمون دستیاری سال ۹۷ برای ورود به این رشته تخصصی را کسب ننموده بودند انجام شد که با پیگیری نمایندگان رشته و  نهادهای نظارتی درحال حاضر منتفی شده است. مسئولین راه اندازی این رشته تخصصی دکتر محمد حسین مینایی متخصص پزشکی خانواده از کشور دانمارک و مرحوم دکتر علی اکبر علم الهدی متخصص پزشکی خانواده از کشور آمریکا به عنوان بنیان گذاران رشته و طراحان اصلی این تخصص بالینی؛هدف از راه اندازی رشته را پرورش نیروهایی Multi Potential (چند پیشه) دانستند که با پیاده سازی و اجرای صحیح برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع در ایران، علاوه بر مهارت طبابت بالینی بتوانند در جایگاه دروازه بان تیم سلامت، موجب ارتقا سطح سلامت جامعه شوند.  برخی مطالبات متخصصین پزشکی خانواده از مدیریت نظام سلامت آینده در دولت انقلابی سیزدهم: ۱-بازگرداندن هویت این رشته تخصصی به جایگاه واقعی و اجازه اشتغال به متخصصین رشته در حوزه‌های تخصصی با اعتبار مهر تخصصی مانند سایر متخصصین بالینی ۲-استفاده از پتانسیل تخصصی این گروه از متخصصین در راه اندازی نظام ارجاع مطابق قوانین توسعه کشور ۳-برنامه ریزی برای شیفت منابع در سطح اول با مراقبت‌های اولیه بهداشتی با استفاده از پتانسیل تخصصی  متخصصین پزشکی خانواده به منظور ارتقای سلامت عمومی، کاهش بار بیماری در جامعه و مورتالیتی و موربیدیتی ناشی از آن در جامعه   ۴- به کارگیری و استخدام تعدادی از متخصصین این رشته بالینی ارزشمند که در حال حاضر رابطه استخدامی ثابت با نظام سلامت ندارند. ۵- یکسان سازی شیوه پرداخت و آیین نامه های بکارگیری متخصصین بالینی پزشکی خانواده همانند سایر متخصصین بالینی رشته های تخصصی ۶-ایجاد پست سازمانی متخصص پزشکی خانواده در ساختار تشکیلات حوزه های بهداشت، درمان، آموزشی و… نظام سلامت کشور ۷- استفاده از متخصصین دارای بورد این رشته تخصصی در کرسی‌های هیات علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و هیات بورد این رشته ۸- تعریف جایگاه مشخص بیمه‌ای این گروه از متخصصین بالینی در سازمانهای بیمه گر و عدم محدودیت در اختیارات مهر تخصصی آنها ۹- تفکیک ارائه دهندگان خدمات در هر یک از سطوح دو و سه در بخش دولتی و غیر دولتی جهت جلوگیری از اثر تعارض منافع افراد شاغل در دو‌ بخش دولتی و خصوصی ۱۰- اصلاح نظام آموزش پزشکی کشور به نحوی که گرایش و گزینش دستیاران به سمت تربیت متخصص پزشکی خانواده معطوف شود ۱۱- مجوز راه اندازی و تشکیل انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده کشور مانند سایر تخصص‌های بالینی ۱۲- استفاده از فارغ تحصیلان این رشته در ساختار بدنه وزارت بهداشت خصوصا جایگاه سیاستگزاری و مدیریت پزشک خانواده در ستاد وزارت و بدنه کارشناسی پزشک خانواده کشور و‌ دانشگاه‌های علوم پزشکی ۱۳- تغییرات اساسی در ستاد هماهنگی کشوری برنامه پزشک خانواده و استفاده از پتانسیل علمی و عملی این گروه از متخصصین در برنامه ریزی در سطح وزارت بهداشت، سازمان بیمه سلامت  کشور و سایر سازمان‌های بیمه گر ۱۴-جایگزینی متخصصین پزشکی خانواده در سطوح یک تا سه خدمات بهداشتی ‌‌درمانی جهت نظارت و پایش فعالیت پزشکان خانواده و همچنین ایجاد بستر آموزشی مناسب جهت تربیت پزشکان عمومی خانواده و دستیاران پزشکی خانواده ۱۵-کاهش هزینه‌های تشخیصی و‌ درمانی با پرهیز از ارجاع پروسه‌های غیر ضروری با جایابی متخصصین پزشکی خانواده به عنوان دروازه بان تیم سلامت ۱۶-رضایت مندی و سردرگمی کمتر بیماران پس از ارجاع توسط متخصصین پزشکی خانواده به سطوح بالاتر   ۱۷- استفاده از متخصصین پزشکی خانواده جهت اجرای بهینه و کارآمد برنامه پزشک خانواده در کشور همانند کشورهای توسعه یافته در نظام سلامت ۱۸- حمایت از جذب دانشجویان رشته پزشکی به این رشته از طریق نظام پرداخت پویا و به روز شده به عنوان یک تخصص بالینی کلیدی در نظام سلامت و ایجاد جاذبه‌های شغلی پایدار برای این رشته تخصصی و فارغ التحصیلان آن ۱۹-استفاده از نظام مترقی پزشکی خانواده در جهت تقویت مراقبت‌های اولیه بهداشتی ۲۰-استفاده کامل از پتانسیل متخصصین پزشکی خانواده در تربیت و أموزش پزشکان سلامت محور ۲۱- حمایت از جذب دانشجویان رشته پزشکی به این رشته از طریق نظام پرداخت پویا و به روز شده به عنوان یک تخصص بالینی کلیدی در نظام سلامت و ایجاد جاذبه‌های شغلی پایدار برای این رشته تخصصی و فارغ التحصیلان آن. امید است با این اقدامات ضمن تعیین تکلیف دستیاران و متخصصین این رشته مفید و کاربردی و استفاده بهینه از سرمایه گزاری انجام شده که جهت آموزش و تربیت این گروه متخصصین  انجام شده، شاهد ارتقاء نظام ارائه خدمات و اعتلای سطح سلامت جامعه و رضایتمندی هموطنان میهن عزیز اسلامی باشیم.