ایران پیشگام حمل ونقل ترکیبی

اکوبورس: مشاور ارشد سازمان بین المللی حمل و نقل جاده ای (ایرو) ایران را الگوی موفق در دو پروژه «الکترونیکی کردن کنوانسیون تیر (eTIR) میان ایران و ترکیه» و «اینتر مودال (حمل و نقل ترکیبی)» دانست.
به گزارش اکوبورس، هفته گذشته کنفرانس حمل و نقل جاده ای (ایرو) با همکاری وزارت حمل و نقل عمان و گروه لجستیک جهانی عمان (آسیاد) در مسقط برگزار شد. این کنفرانس با شعار نوآوری در حمل و نقل به موضوعاتی چون مشکلات، چالش ها و آخرین دستاوردها و پیشرفت ها در حوزه حمل و نقل پرداخت. در حاشیه این همایش بین المللی و جهت آشنایی بیشتر با مسؤولیت ها و کارکردهای سازمان جهانی ایرو و نقش و جایگاه ایران در این سازمان و وضعیت حمل و نقل منطقه ای با کاظم آسایش، مشاور ارشد سازمان بین المللی حمل و نقل جاده ای (ایرو) مستقر در ژنو ، گفتگویی انجام داده ایم که از نظرتان می گذرد: برای شروع سازمان ایرو را معرفی کنید.  سازمان ایرو سازمانی است که حمل و نقل جاده ای بین المللی را نمایندگی می کند، چه در بخش حمل و نقل بار و چه حمل و نقل مسافر. این سازمان از سال ۱۹۴۸ بعد از جنگ جهانی دوم تشکیل شده و امسال هفتادمین سالگرد تشکیل این سازمان است. این سازمان اساسا بعد از جنگ جهانی دوم در اروپا ایجاد شد تا حمل و نقل این قاره را تسهیل و زمینه را برای بازسازی آن آماده کند. خود این مقدمه ای شد برای این که این سازمان با هشت عضو در اروپا تشکیل شود ولی الان بیش از ۱۰۰ عضو در سراسر جهان دارد که اتاق بازرگانی ایران به نمایندگی از ایران عضو فعال سازمان ایرو است. یکی از مهم ترین فعالیت های ایرو تسهیل حمل و نقل و ترانزیت است و ایران هم به این همکاری نیازمند است. در همین زمینه ایرو در سال ۱۹۴۹  کنوانسیونی را تدوین کرد به نام کنوانسیون تیر که بعدا در سال ۱۹۵۹ به کنوانسیون سازمان ملل تبدیل شد و سپس در سال ۱۹۷۵ شامل کانتینرها و حمل و نقل ترکیبی هم شد. این آخرین نسخه این کنوانسیون است که ایران هم عضو آن بوده و اتفاقا یکی از اعضای فعال آن به شمار می آید. سازمان ایرو مدیریت این کنوانسیون را بر عهده دارد. مفاد این کنوانسیون چیست؟ این کنوانسیون یک کنوانسیون گمرکی و حمل و نقلی و هدفش تسهیل حمل و نقل از مبدا تا مقصد است تا نیازی نباشد که کامیون ها در مرزها متوقف شوند. تحت سیستم «تیر»، کامیون ها با یک سند واحد گمرکی که ضمانت نامه گمرکی هم محسوب می شود بدون توقف در کشورهای عضو حرکت می کنند. لذا مهم ترین ویژگی این کنوانسیون تسهیل حمل و نقل و کاهش زمان وهزینه های حمل و تقل و تجارت است. ایران هم از اعضای این کنوانسیون و جزء کشورهایی است که بیشترین بهره را از آن برده است. طبق آمار سالانه ۱۲۰ هزار دفترچه تیر (TIR) برای شرکت های حمل و نقل ایرانی صادر می شود که از آن برای تردد در کشورهای همسایه و اروپا استفاده می کنند. کنوانسیون تیر چه برنامه ها و چشم اندازهایی برای ایران و کشورهای منطقه در نظر دارد؟ در مجموع چشم انداز کنوانسیون روشن است چراکه اعضای جدیدی در منطقه به آن پیوسته اند از جمله پاکستان که در سال ۲۰۱۵ به آن پیوسته و در حال حاضر تمام کشورهای اکو عضو این کنوانسیون هستند. چین در ۲۰۱۶ و هند در سال ۲۰۱۷ به این کنوانسیون پیوستند. یکی از برنامه های این کنوانسیون این است که کریدورهایی که از ایران عبور می کنند را فعال کند، مثلا کریدور شمال-جنوب که هند را به روسیه از طریق ایران وصل می کند که با توجه به عضویت هر سه کشور در کنوانسیون «تیر» می تواند با یک سند واحد گمرکی فعال شود. علاوه بر امارات که عضو این کنوانسیون است عربستان و قطر هم امسال به این کنوانسیون پیوستند و عمان هم در کنگره جهانی ایرو در مسقط اعلام کرد به این کنوانسیون پیوسته است. از زمان الحاق حدود شش ماه لازم است تا سیستم تیر در کشور الحاق شده عملیاتی شود. در همین چارچوب فعال سازی مسیر امارات به آسیای مرکزی از طریق ایران در دستور کار قرار دارد. همچنین تسهیل مسیر قطر ـ ایران و ترکیه از برنامه های «تیر» است. اولین عملیاتی که در قالب کنوانسیون تیر امسال اجرا شد مسیر ایران به پاکستان بود. به طور مثال هفته پیش کامیونی داشتیم که تحت سیستم تیر از مشهد بار خود را از طریق افغانستان به پاکستان برد. یعنی «تیر» می تواند کریدورهایی که از ایران می گذرد را  تسهیل کند و از این رهگذر به تجارت ایران و منطقه کمک کند. آیا تحریم ها تاثیری بر اجرای این کنوانسیون ندارند؟ تحریم ها می تواند حمل و نقل را هم تا حدودی تحت تاثیر قرار دهد ولی این کنوانسیون در زمان تحریم های قبلی که اتفاقا تحریم های شورای امنیت بود همچنان فعال ماند و متوقف نشد و بلکه از طریق تسهیل مسیر صادرات و واردات به اقتصاد ایران کمک خوبی کرد. باید در نظر داشت که این کنوانسیون سند مصوب سازمان ملل تعریف می شود و ایرو هم متعهد است طبق توافق با سازمان ملل این کنوانسیون را در تمام کشورهای عضو اجرا کند. ایران چه نقش و عملکردی در کنوانسیون تیر داشته است؟ ایران دو پروژه مهم را توانسته در سطح جهانی عملیاتی کند. یکی بحث دیجیتال کردن سیستم تیر بود که بین ایران و ترکیه صورت گرفت و این برای اولین بار بود که تیر الکترونیک (eTIR) به صورت موفقیت آمیز در سال ۲۰۱۶-۲۰۱۷ انجام شد و در حال حاضر کشورهای دیگر در حال کپی برداری و اجرای آن هستند. پروژه دیگری که در سطح سازمان ایرو بسیار موفق بود و ایران آن را انجام داد پروژه اینتر مودال یعنی حمل و نقل ترکیبی تحت سیستم تیر بود. چون حمل و نقل ترکیبی جزء حمل و نقل های پیچیده است. وقتی می خواهیم ترانزیت جاده ای و دریایی و راه آهن را همزمان انجام دهیم، با توجه به اینکه وسیله نقلیه عوض می شود اجرای حمل و نقل پیچیده می شود. اینکه همه این مراحل با یک سند انجام شود مهم است چرا که هر کدام از سیستم های حمل و نقلی سند مختص به خود را می طلبد. ولی برای اولین بار این پروژه در سال ۲۰۱۷ از اسلوونی به ایران انجام شد که طی آن دو کانتینر از طریق جاده به بندر تریسته در شمال شرقی ایتالیا و از آنجا با کشتی به بندر مرسین ترکیه و سپس  با قطار به مرز رازی رسید و در ادامه به سهلان تبریز و از تبریز بار مورد نظر از طریق جاده به بندرعباس منتقل شد و این پروژه ای بود که تا کنون سابقه نداشت و با اجرای موفق آن دیگر کشورها در حال اجرای آن هستند. واقعیت این است که ایران یکی از اعضای بسیار فعال در سازمان و کنوانسیون تیر است و به همین دلیل نماینده گمرک ایران در کنوانسیون تیر موفق شد در انتخابات شورای اجرایی تیر برای اولین بار به عضویت شورای ۹ نفره اجرایی تیر درآید. این در حالی است که کنوانسیون تیر دارای ۷۵ عضو است. دبیرکل ایرو در سفری که اخیرا به تهران داشت نقش فعال و پیشرو ایران را به صراحت در ملاقاتهای خود ستود و از ایران بخاطر همکاری هایش در سطح جهانی قدردانی کرد. به همین دلیل هیئت هایی از دیگر کشورها از جمله هند و آفریقای جنوبی امسال سفرهایی به تهران داشتند تا از تجربیات ایران در زمینه سیستم تیر استفاده کنند. علت موفقیت ایران نیز جدای از رابطه خوب با سازمان ایرو، انسجام و هماهنگی نزدیک بین نهادهای داخلی ایران است. در ایران چند نهاد اصلی در این زمینه هستند که هماهنگی بسیار خوبی با هم دارند از جمله وزارت راه و شهرسازی و به ویژه گمرک ایران و اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران که متصدیان اصلی اجرای تیر در ایران هستند نقش به سزایی در موفقیت این پروژه ها در سطح جهانی داشته اند که به عنوان پروژه های مطرح ایرو شناخته می شوند. جدای از پروژه های فوق ایرو همکاری خوبی با ایران در حوزه آموزش بخش حمل و نقل جاده ای دارد و اتاق بازرگانی یکی از شعبه های آکادمی ایرو است که متصدی آموزش های حمل و نقل جاده ای در ایران بوده و دوره های متعددی را برای رانندگان و مدیران شرکت های حمل و نقل برگزار می کند و اخیرا دوره آموزشی مربوط به حمل و نقل کالاهای خطرناک را نیز در ایران شروع کرده است. اما بخش خصوصی چندان هم از اوضاع حمل و نقل در ایران راضی نیست. برخی می گویند بارها و کانتینرها در ایران هفته ها متوقف می شوند. آیا از بیرون هم چنین نگاهی به ایران وجود دارد؟ کنوانسیون تیر اکسیری نیست که همه مسائل را حل کند. این کنوانسیون حمل و نقل بین المللی را تسهیل می کند. در مجموع فقط ایران نیست که با این مشکلات دست و پنجه نرم می کند. خیلی از کشورها دچار چنین مسائلی هستند حتی داخل خود اروپا موارد زیادی بوده که «بار»، ساعت های متمادی و یا چندین روز پشت مرز معطل مانده است. علت هم این است که فقط بحث یک سند گمرکی نیست. کشورها مقتضیات ملی دیگری هم دارند که شما باید آن را لحاظ کنید. اما در این بین حرکت ایران بسیار سریع بوده به ویژه از طریق الکترونیکی کردن سیستم های حمل و نقلی چه در گمرک و چه در وزارت راه خیلی از مشکلات کمتر شده است. هرچه اسناد به صورت الکترونیک تهیه شوند و نهادها هماهنگ باشند مشکلات کمتر و کمتر شده و توقف در مرزها کاهش می یابد. مثلا یکی از چالش های کنوانسیون تیر این است که برخی کشورهای همسایه ایران مانند افغانستان از سیستم های الکترونیک استفاده نمی کنند و متاسفانه بار را در مرز تخلیه می کنند. در حالی که بار را می توان در مقصد تخلیه کرد. بنابراین هماهنگی دو کشور در جلوگیری از تخلیه بار در مرز می تواند خیلی به تسهیل حمل و نقل و کاهش هزینه ها کمک کند. یا مشکلاتی که در عبور از ترکمنستان برای کامیون های ایرانی وجود دارد، اینها مشکلاتی است که به سیستم تیر مرتبط نمی شود ولی اگر بر طرف هم نشوند مانع از کارایی تیر خواهند شد. لذا هماهنگی همه نهادهای داخلی و گفت وگوی مرتب با کشورهای همسایه ضروری است و چنانکه دیدیم موفقیت دو پروژه مذکور در ایران به دلیل هماهنگی خوب بین نهادهای داخلی و کار مشترک با کشورهای همسایه و سازمان های بین المللی بود. با توجه به کنفرانس «ایرو» که در مسقط برگزار شد، چه افقی پیش روی عمان در بحث حمل و نقل و ترانزیت متصور بوده و ایران در این رقابت تنگاتنگ بین کشورهای همسایه از چه جایگاهی برخوردار است؟ عمان به دنبال این است که با توجه به جایگاه استراتژیکی که دارد بتواند نقش فعال تری در حمل و نقل در منطقه ایفا کند و به عنوان یک مرکز لجستیکی در منطقه ظاهر شود. لذا با برگزاری چنین کنفرانس هایی و معرفی توانمندی هایش سعی دارد توجهات جهانی را به خود جلب و شرکت های بین المللی را جذب کند. از سوی دیگر ایران هم مایل است کریدورهایش فعال تر شوند و در همین راستا موافقت نامه عشق آباد بین ایران، عمان، ازبکستان و ترکمنستان امضا شده است. لذا هر چه میزان حمل و نقل در منطقه افزایش پیدا کند و کریدورها فعال تر شوند به نفع همه کشورهای منطقه و از جمله ایران خواهد بود و مثلا می تواند به رونق چابهار در ایران کمک کند به ویژه که عمانی ها خیلی راغب هستند با چابهار کار کنند تا به آسیای مرکزی و افغانستان متصل شوند. لذا می توان نقش عمان را مکمل نقش ایران در حمل و نقل دانست. آیا با توجه به پیشرفت سریع کشورهایی همچون امارات، ترکیه و عمان در عرصه حمل و نقل، ایران جایگاه راهبردی خودش را در منطقه از دست نخواهد داد؟ باید توجه داشت شرایط کنونی ایران شرایط خاصی است. از آنجا که ایران در تحریم است، نمی تواند نقشی را که برخی کشورهای منطقه در حوزه حمل و نقل بازی می کند را ایفا کند. اما به هر حال کمرنگ شدن یا پررنگ شدن نقش ایران بستگی به مدیریت داخلی آن دارد. با توجه به جایگاه استراتژیک ایران اگر ایران بتواند به لحاظ داخلی انسجام داشته باشد و همه نهادهایش در یک مسیر واحد حرکت کنند و همه به تسهیل حمل و نقل کمک کنند جایگاه ایران در منطقه به شدت ارتقا خواهد یافت. کشورهای دیگر تلاش و هزینه می کنند تا این جایگاه را به دست آورند ولی ایران به صورت بالقوه موقعیت ترانزیتی برتری دارد چرا که حلقه واسط کریدورهای شمال ـ جنوب و شرق ـ غرب است. همه به جایگاه راهبردی ایران واقف هستند. در اینجا تنها کاری که ایران باید انجام دهد تسهیل ترانزیت است. در کل باید گفت اگرچه تحریم های یک جانبه آمریکا تاثیر خودش را دارد اما اگر ایران یک مدیریت موفق داخلی داشته باشد و بتواند موانع را حداقل در داخل رفع و حمل و نقل را تسهیل کند و مثلا کامیونی نداشته باشیم که در مرزهای ایران متوقف شوند یا کانتینرهای ترانزیتی در بنادر بلافاصله ترخیص شوند، خودبه خود همه کشورها مسیر ترانزیتی ایران را ترجیح خواهند داد. اما اگر احساس شود مسیر ایران هم از لحاظ زمانی و هم هزینه مشکل سازتر است طبعا شرکت ها به مسیرهای جایگزین روی خواهند آورد. بحث تحریم ممکن است تاثیرگذار باشد اما تجارت راه خودش که همان ارزان ترین و به صرفه ترین مسیر است را پیدا می کند. برخی معتقدند پروژه هایی مانند جاده و کمربند چین می تواند به عنوان رقیبی برای جاده ابریشم مطرح شود. این دیدگاه تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟ این ابتکار یا به اصطلاح استراتژی کمربند جاده چینی ها شامل شش کریدور می شود که یکی از کریدورهایش همان جاده ابریشم است که با عبور از ایران به ترکیه می رسد. اما چینی ها به مسیرهای دیگر هم توجه دارند از جمله دو  کریدور آسیای جنوب شرقی و آسیای جنوبی و یک کریدور که از پاکستان می گذرد و دو کریدور دیگر هم که یکی از مسیر داخل دریای خزر و دومی از شمال دریای خزر عبور می کند. چین به دنبال این است که همه این کریدورها را فعال کند. این که کدام یک از کریدورها زودتر فعال شوند بستگی به کشورها و همکاری شان دارد. مثلا اگر ایران بتواند نقش خودش را خوب ایفا کند ممکن است بخش عمده ای از کالاهای چینی به جای شمال دریای خزر از مسیر داخل ایران عبور کند و این بستگی به این دارد که کشورهایی که در این کریدورها قرار دارند چگونه از فرصت ها بهره لازم را ببرند و با چینی ها و کشورهای همسایه شان جهت تسهیل حمل و نقل همکاری کنند. منبع: مهر