ناچاریم موارد غذایی را کم کنیم

به گزارش اکوبورس به نقل از اقتصادنیوز، عیسی کلانتری، وزیر پیشین کشاورزی و رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست، سال‌هاست درباره بحران آب در ایران هشدار می‌دهد. او می‌گوید ایران امروز نه با مشکل کمبود آب، بلکه با بحران جدی و همه‌جانبه‌ مدیریت آب روبه‌رو است؛ بحرانی که نتیجه دهه‌ها برداشت بی‌رویه، توسعه ناپایدار و بی‌توجهی به توان زیستی سرزمین است.

کلانتری که با اقتصادنیوز گفتگو کرده، تأکید می‌کند که «ما حق طبیعت را مصرف کرده‌ایم»؛ یعنی به جای استفاده از سهم انسان در منابع آب تجدیدپذیر، به ذخایر استراتژیک و آب‌های زیرزمینی که در هزاران سال شکل گرفته‌اند دست برده‌ایم.

به گفته او، ایران بیش از 2 برابر توان اکولوژیک خود از آب تجدیدپذیر برداشت می‌کند، در حالی‌که استاندارد جهانی اجازه برداشت بیش از ۴۰ درصد را نمی‌دهد.

کلانتری معتقد است که رویه فعلی در کشاورزی و خودکفایی، «نه عاقلانه است، نه اقتصادی و از بعد زیست‌محیطی مشکلات بسیاری را به وجود می‌آورده است». او می‌گوید: «آب ما کفاف خودکفایی ما را نمی‌دهد»

* آقای کلانتری! خودکفایی در تولید گندم و محصولات مشابه از جمله برنامه‌هایی بوده که در دولت‌های مختلف همواره مورد توجه بوده است. با توجه به اینکه شما پیش‌تر از منتقدان این نوع خودکفایی بوده‌اید، اثراتی که امروز در اقلیم آبی کشور مشاهده می‌کنیم تا چه اندازه ناشی از تداوم این سیاست است؟

در حالت معمول نباید برای تأمین آب شرب شهرها مشکلی وجود داشته باشد، چرا که آب شرب و بهداشت مردم اولویت نخست است. اما واقعیت این است که ما در مجموع با کمبود شدید آب روبه‌رو هستیم. در حالی‌ که مصرف سالانه آب شرب و بهداشت حدود ۱۲ میلیارد مترمکعب است، بین ۷۵ تا ۷۸ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. این در حالی است که ارزش اقتصادی این میزان آب، به‌مراتب بیشتر از ارزش تولیدات کشاورزی حاصل از آن است.

میزان مصرف آب در بخش کشاورزی نه عاقلانه است، نه اقتصادی

*یعنی سیاست‌‌های دولت در حوزه آب و مسائل مرتبط با آن اشتباه بوده است؟

دقیقا، ما باید در سیاست‌گذاری‌ها دقت کنیم تا دچار خطا نشویم، اما متاسفانه این اشتباهات همچنان ادامه دارد. زمانی، میزان مصرف آب تجدیدپذیر ما حدود ۳۲ میلیارد مترمکعب بود؛ در اوایل دهه ۷۰ به حدود ۶۰ میلیارد رسید، اما اکنون به حدود ۹۰ میلیارد مترمکعب رسیده است.

در حالی که ما بیش از همین مقدار، یعنی بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب، مصرف آب تجدیدپذیر داریم که عواقب آن به‌وضوح قابل مشاهده است. به نظر من، این میزان مصرف آب در بخش کشاورزی نه عاقلانه است، نه اقتصادی و از منظر زیست‌محیطی قابل‌قبول نیست، چرا که ما هم اکنون در حال مصرف حق طبیعت هستیم و شما به عینه شاهد گرد و غبارها و مشکلات آب و هوایی در کشور هستید.

* در زمینه خودکفایی گندم، این سؤال مطرح است که با توجه به محدودیت‌های منابع آب و شرایط زیست‌محیطی کشور، آیا بهتر نیست گندم را وارد کنیم تا اینکه آن را در داخل تولید کنیم؟ تولید داخلی گندم، در حالی که مصرف آب بالایی دارد و فشار زیادی بر محیط ‌زیست وارد می‌کند، چه تبعاتی خواهد داشت و چه راهکارهایی برای حفظ تعادل بین خودکفایی و پایداری محیط‌زیست وجود دارد؟

نکته اینجاست که بخشی از زمین‌های زراعی باید به کشت زمستانه اختصاص یابد؛ به‌طور تقریبی، حدود ۵۰ درصد از زمین‌های زراعی، باید کشت زمستانه داشته باشند. یکی از نشانه‌های آن تولید گندم است. با این حال، باید در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم؛ به جای استفاده از ۷۷ میلیارد مترمکعب آب، حداکثر باید ۳۵ میلیارد مترمکعب مصرف شود. از این میزان، بخشی به‌طور طبیعی صرف کشت زمستانه و بخشی دیگر صرف کشت بهاره می‌شود.

نکته اصلی این است که ابتدا باید مصرف آب را کاهش دهیم و سپس از آب باقی‌مانده به‌صورت کامل و بهینه استفاده کنیم. این دو مرحله کاملاً متفاوت هستند و هر یک اهمیت خاص خود را دارند.

بهره وری بالا بدون کاهش مصرف آب کافی نیست

از سوی دیگر، ما اکنون به جای مصرف بیش از ۹۰ میلیارد مترمکعب آب، با توجه به محدودیت‌ها، حداکثر باید حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب مصرف کنیم. بقیه‌ آب، حق طبیعت است. از این ۵۰ میلیارد مترمکعب، حدود ۱۲–۱۳ میلیارد برای شرب و بهداشت اختصاص می‌یابد و مابقی را باید با بهره‌وری نزدیک به صد درصد مصرف کنیم. نکته مهم این است که ابتدا باید مقدار مصرف کاهش یابد و سپس بهره‌وری افزایش پیدا کند؛ اشتباه نکنیم و فکر نکنیم که بهره‌وری بالا بدون کاهش مصرف کافی است.