امیدواری گروسی به توافق با ایران/ هشدار محدودیت زمان
پرونده هسته‌ای ایران سه هفته مانده به ضرب‌الاجل جلوگیری از بازگشت قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه وارد مرحله‌ای حساس شده است.
در دو گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، لحن انتقادی و هشداردهنده‌ای به چشم می‌خورد و بسیاری بر این باور بودند که نشست فصلی شورای حکام در وین بازتابی از همان سناریوی خردادماه خواهد بود؛ سناریویی که در آن فضای بی‌اعتمادی بر روابط تهران و آژانس سایه انداخت، امیدها به توافق کم‌رنگ شد و نهایتا تجاوز اسرائیل را به دنبال داشت.
اما این بار نشانه‌هایی از تغییر در لحن مقامات آژانس و به‌ویژه رافائل گروسی، مدیر کل این نهاد بین‌المللی، دیده شد. او در جریان نشست دیروز دوشنبه شورای حکام و نشست خبری پس از آن، بارها از «پیشرفت» در مذاکرات سخن گفت و ابراز امیدواری کرد که در روزهای آینده توافقی برای بازگشت همکاری‌های فنی و بازرسی‌ها حاصل شود. این موضع در حالی اعلام شد که همچنان اختلافات جدی فنی و سیاسی میان دو طرف وجود دارد، اما از نگاه بسیاری از ناظران، نشانه‌ای از شکل‌گیری یک «خط باریک امید» در تعاملات تهران و وین است.
رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در آغاز نشست فصلی شورای حکام که از دیروز (دوشنبه) در وین آغاز شد، بخش مهمی از سخنان خود را به پرونده هسته‌ای ایران اختصاص داد. او خبر داد «در هفته‌های گذشته مذاکرات فشرده‌ای با مقامات ایرانی در تهران و وین داشتیم. این مذاکرات در شرایطی دشوار انجام شد؛ شرایطی که با حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران و تصمیمات داخلی این کشور برای محدودسازی همکاری‌ها پیچیده‌تر هم شده است. با این حال، من می‌توانم بگویم پیشرفت‌هایی حاصل شده است و امیدوارم در روزهای آینده این پیشرفت‌ها به توافقی عملی منجر شود».
گروسی در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد که «توافق جامع پادمان میان ایران و آژانس همچنان معتبر و الزام‌آور است. هیچ تحول داخلی یا فشار سیاسی نمی‌تواند این تعهدات بین‌المللی را از بین ببرد. ما آماده‌ایم نگرانی‌های ایران را در چارچوب مقررات آژانس و توافقات موجود بررسی کنیم، اما این تعهدات باید به‌طور کامل رعایت شود». مدیرکل آژانس ادامه داد که «ما درک می‌کنیم که ایران پس از حملات اخیر نگرانی‌های امنیتی دارد. آژانس مایل است برای اطمینان‌بخشی درباره امنیت تأسیسات هسته‌ای ایران با این کشور همکاری کند. در عین حال، باید تأکید کنم که نظارت‌ها و بازرسی‌های آژانس بخشی جدایی‌ناپذیر از تعهدات بین‌المللی ایران است و نمی‌توان آن را به تعویق انداخت».
این دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای همچنین به جنبه سیاسی مسئله اشاره کرد و گفت که «بازگشت کامل همکاری‌های ایران و آژانس می‌تواند پیام مثبتی به جامعه جهانی بفرستد و زمینه را برای کاهش تنش‌ها فراهم کند. هنوز زمان برای توافق وجود دارد، اما این زمان نامحدود نیست. باید در روزهای آینده گام‌های عملی برداشته شود». در مجموع اظهارات گروسی در روز نخست نشست فصلی شورای حکام که بارها بر «پیشرفت» و «امکان توافق» تأکید داشت، در مقایسه با لحن هشداردهنده دو گزارش آژانس، تغییر کرده و امیدواری‌ها نسبت به دستیابی به یک توافق فنی اولیه را افزایش داده است.
نشست خبری گروسی پس از شورای حکام: مسیر درست، تداوم بازرسی‌ها و چالش‌های سیاسی
پس از پایان نشست فصلی شورای حکام هم رافائل گروسی در نشست خبری مفصلی با خبرنگاران حاضر شد و با حفظ همان لحن امیدوارانه درباره جزئیات مذاکرات با ایران توضیح داد. او در آغاز سخنان خود اطلاع داد که «گفت‌وگوهای اخیر در مسیر درستی قرار گرفته است. ما توانسته‌ایم برخی اختلافات را کاهش دهیم و من امیدوارم بازرسی‌های آژانس در ایران در آینده‌ای نزدیک از سر گرفته شود». گروسی در پاسخ به پرسشی درباره پیامدهای احتمالی شکست مذاکرات خاطرنشان کرد «بازرسی‌ها رکن اصلی تعهدات ایران ذیل ان‌پی‌تی و توافق پادمان است. این یک الزام حقوقی و فنی است و باید هرچه سریع‌تر احیا شود. ما این موضوع را نه از منظر سیاسی، بلکه صرفا از منظر فنی و ایمنی هسته‌ای دنبال می‌کنیم».
آقای مدیر کل همچنین درباره نگرانی ایران از احتمال درز اطلاعات محرمانه مدعی شد که «آژانس هرگز اطلاعات حساس هسته‌ای را در اختیار هیچ کشوری قرار نداده و نخواهد داد. ما می‌دانیم که پس از حملات اخیر، حساسیت‌ها افزایش یافته است، اما داده‌های ما همیشه تحت بالاترین سطح امنیت و محرمانگی قرار داشته است». این دیپلمات ارشد هسته‌ای در ادامه به چالش‌های فنی نیز اشاره کرد و افزود «برخی تأسیسات ایران در حملات اخیر آسیب دیده‌اند و دسترسی به آنها نیازمند هماهنگی‌های بیشتری است. ما در حال بررسی جزئیات فنی این موضوع هستیم تا بتوانیم روند بازرسی‌ها را با کمترین مشکل از سر بگیریم».
گروسی در پایان نشست خبری این را هم مطرح کرد که «بازگشت بازرسی‌ها نه‌تنها برای شفافیت فنی ضروری است، بلکه می‌تواند از تشدید تنش‌ها و حتی احتمال اقدامات یک‌جانبه جلوگیری کند. اگر بتوانیم این روند را احیا کنیم، پیام روشنی به جهان خواهیم داد که مسائل هسته‌ای باید از مسیر دیپلماسی و همکاری فنی حل‌وفصل شود، نه از طریق فشار یا اقدام نظامی».
حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران و واکنش آژانس؛ نگرانی‌ها از محدودیت دسترسی بازرسان
پیش از برگزاری نشست فصلی شورای حکام، رافائل گروسی در گفت‌وگو با روزنامه ایتالیایی ریپابلیکا، لحنی متفاوت داشت و اتهامات و ادعاهایی را متوجه تهران کرد. او با اشاره به حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در تیرماه گفته بود که این حملات خسارات «قابل‌توجهی» به سایت‌های نطنز، فردو و اصفهان وارد کرده است. با وجود تأیید این موضوع از طریق تصاویر ماهواره‌ای، او معترف بود که «بازرسان آژانس هنوز امکان بازدید مستقیم از این تأسیسات و همچنین ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص ۶۰ درصد را نداشته‌اند؛ مسئله‌ای که به گفته وی نگرانی جامعه جهانی را برانگیخته است».
به ادعای مدیر کل، «ایران پس از این حملات، همکاری‌های خود با آژانس را به‌طور موقت تعلیق کرد» و معتقد است گزارش‌های جانبدارانه گروسی درباره برنامه هسته‌ای تهران بستر این تجاوزگری را فراهم کرده است. با این حال، مقامات ایرانی می‌گویند گفت‌وگوهای فنی با آژانس در حال انجام است و تاکنون دو نشست رسمی برگزار شده و نشست سوم نیز در راه است تا چارچوب همکاری‌های جدید مشخص شود.
دیپلمات ارشد حوزه هسته‌ای در بخش دیگری از این مصاحبه مدعی شد که «محل ذخیره اورانیوم غنی‌شده ایران احتمالا در نطنز و اصفهان است، اما تصریح کرد آژانس از ماه ژوئن «دید مستقیم» خود را از این تأسیسات از دست داده است». او همچنین ادعا کرد «در اعماق کوه‌های اصفهان آزمایشگاه بزرگی وجود دارد که ممکن است یک تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم باشد»؛ هرچند اذعان کرد، «درست در روزی که قرار بود این بازرسی انجام شود، حملات اسرائیل آغاز شد و مانع کار بازرسان شد». در مقابل این ادعاهای گروسی، مقامات کشور فشارهای غرب برای ارائه اطلاعات درباره محل مواد هسته‌ای را «غیرمنطقی» توصیف کرده و تأکید کرده‌اند تأسیسات هسته‌ای ایران همیشه تحت نظارت ۲۴ساعته آژانس بوده و حمله به تأسیسات صلح‌آمیز یک کشور عضو NPT نقض آشکار حقوق بین‌الملل و اصول منع اشاعه است.
ادعاهای وال‌استریت‌ژورنال، مواضع ایران و چشم‌انداز شکننده مذاکرات
پیش از اطلاع‌رسانی گروسی پیرامون توافقات اولیه تهران و آژانس، روزنامه وال‌استریت‌ژورنال در گزارشی مدعی شد که در مذاکرات اخیر ایران و آژانس «پیشرفت‌هایی» حاصل شده، اما این پیشرفت‌ها هنوز به توافق نهایی منجر نشده است. لارنس نورمن به عنوان خبرنگار این روزنامه نوشت «حتی اگر توافقی میان تهران و آژانس حاصل شود، حل کامل بحران هسته‌ای ایران مستلزم گفت‌وگوی مستقیم تهران و واشنگتن خواهد بود».
در واکنش به این گزارش و برخی گمانه‌زنی‌های مشابه، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در نشست خبری هفتگی خود که دیروز دوشنبه برگزار شد تا حدودی گفته‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تکرار و تأکید کرد که «روند گفت‌وگوها با آژانس مثبت بوده است. مذاکرات در حال بررسی در مراجع ذی‌ربط داخلی است و ما منتظر جمع‌بندی نهایی هستیم تا متن توافقی که چارچوب همکاری‌های ایران و آژانس در شرایط جدید را مشخص می‌کند، آماده شود». سخنگوی دستگاه دیپلماسی در پاسخ به سؤالی درباره دور بعدی مذاکرات با آژانس که وی از آن به‌عنوان دور پایانی مذاکرات نام برد، اطلاع داد که «تا الان زمان دور بعدی مذاکرات با آژانس مشخص نشده است. نتیجه گفت‌وگوها در تهران در حال بررسی در مراجع ذی‌ربط است و منتظریم جمع‌بندی نهایی صورت بگیرد و براساس آن اعلام خواهیم کرد که مرحله بعدی چه خواهد بود».
بقایی در ادامه با اشاره به حملات اخیر به تأسیسات هسته‌ای ایران افزود «این اولین بار است که تأسیسات صلح‌آمیز یک کشور عضو ان‌پی‌تی هدف حمله نظامی قرار می‌گیرد. به‌جای فشار بر ایران برای شفاف‌سازی بیشتر، باید این حملات غیرقانونی را محکوم می‌کردند». او همچنین به موضوع خروج برخی اسناد محرمانه از تأسیسات هسته‌ای فردو اشاره کرد و متذکر شد «ایران اجازه تکرار چنین اقداماتی را نخواهد داد. این مسئله در مذاکرات اخیر با آژانس مطرح شد و ما تأکید کردیم که حفاظت از داده‌های هسته‌ای باید در بالاترین سطح تضمین شود». به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، «مذاکرات با آژانس در فضایی حرفه‌ای و سازنده ادامه دارد و اگر طرف مقابل با حسن نیت عمل کند، امکان دستیابی به توافق وجود دارد».
لازم به ذکر است سخنگوی وزارت خارجه طی گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی ۹ استرالیا که ۱۲ شهریور انجام شده، به یکی از مهم‌ترین سؤالات آژانس و شروط تروئیکا برای جلوگیری از بازگشت قطع‌نامه که ناظر به تعیین تکلیف اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی بود، پاسخ داد. بقایی به صراحت عنوان کرد «مواد هسته‌ای ما در همان مکانی بودند که مورد حملات غیرقانونی ایالات متحده و رژیم اسرائیل قرار گرفت». این نکته برخلاف ادعاهایی بود که رافائل گروسی در گفت‌وگو با روزنامه ایتالیایی ریپابلیکا مطرح کرده بود. در مجموع، مواضع مقامات ایرانی، گزارش‌های رسانه‌های غربی و سخنان مدیر کل آژانس نشان می‌دهد که هرچند موانع فنی و سیاسی همچنان پابرجاست، اما مسیر گفت‌وگوها در هفته‌های اخیر وارد مرحله تازه‌ای شده و امید محتاطانه‌ای به گشایش دیپلماتیک در افق پیش‌رو شکل گرفته است.
