مردم بعد از آژیر خطر بلندگوها به کدام پناهگاه بروند؟!
اخیرا طرح نصب بلندگو‌های هشدار در میادین مطرح شده است که با توجه به قطعی اینترنت در جنگ ۱۲ روزه، باید از بلندگو برای اطلاع‌رسانی استفاده کنیم.
اما پرسش مهم این است: مردم پس از شنیدن آژیر خطر به کجا پناه ببرند؟ پناهگاهی وجود دارد؟ اساساً فرصت و آگاهی لازم برای نجات دارند؟ به فرض که مردم به زیرزمین‌ها و پارکینگ‌ها پناه ببرند، اما ریزپرنده‌هایی که آسمان ایران ۱۲ روز محل جولان آنها بود قابل ردیابی و هشدار هستند؟ به نظر می‌رسد برخی از مسئولان در بن‌بست جنگ ۸ ساله با عراق مانده‌اند و هنوز از جنگ اسرائیل که جنگ ریزپرنده‌ها و پهپاد‌ها بود، درک درستی پیدا نکرده‌اند.
تقلید از الگوی اسرائیل – که منطقه‌ای درگیر جنگ دائمی است و شهروندانش با ساختار‌های دفاعی، تمرین‌های منظم و آموزش‌های همگانی آشنا هستند – بدون فراهم کردن حداقل‌های مشابه در ایران، نه‌تنها بی‌فایده است، بلکه می‌تواند در شرایط بحران به سردرگمی و آسیب بیشتر منجر شود. تجربه اخیر یک هشدار جدی است؛ زیرساخت، آموزش و شفافیت، پیش‌نیاز‌های هر سیستم دفاع شهری‌اند و حتی بلندترین آژیر‌ها هم راه نجاتی برای مردم کشور باز نمی‌کنند؛ در واقع مردم ایران که نزدیک به ۴۰ سال است از جنگ دور بودند و شرایط‌شان با اسرائیل و مردمانش کاملاً متفاوت است و غیرقابل مقایسه.
طرح آژیر خطر تنظیم نشده است
مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران روز گذشته در پاسخ به سوال هم‌میهن مبنی بر اینکه بلندگو‌های هشدار خطر در کدام میادین مستقر می‌شود و مردم چقدر فرصت دارند تا خود را به جای امنی برسانند تاکید کرد: «هنوز ابعاد این موضوع تنظیم نشده است. نه جای این بلندگوها و نه سیستم‌ها مشخص نشده است. در لایحه‌ای که شهرداری به شورای شهر ارائه کرد این مسئله را پیش‌بینی کردیم، اما جزئیات طرح هنوز ارائه نشده است.»
او در پاسخ به این سوال که این اقدام منطقی است، چون زمانی قرار بود اذان از این بلندگوها پخش شود که فراموش شد؟ گفت: «با برنامه‌ریزی می‌توان این طرح را عملیاتی کرد. اما باید مشخص شود که پخش آژیرخطر ضرورت دارد یا خیر؟ این ضرورت را مدیریت شهری نمی‌تواند مشخص کند بلکه مسئولان امنیتی باید این موضوع را بررسی کرده و با وجود رادیو و تلویزیون این طرح ضرورت آن را تشخیص دهند. ضمن آنکه برای این موضوع (آژیر خطر) می‌توان از طریق گوشی‌های معمولی و بدون اینترنت هم استفاده کرد.»
ارتقای ایمنی تهران مهم‌تر از نصب بلندگو
برخی از اعضای شورای شهر تهران مانند احمد صادقی معتقدند؛ «نصب بلندگوها برای اعلام هشدار یک بخش از کار است و لزوماً نیاز به این بلندگوها نیست، چون می‌توان از طریق گوشی‌های موبایل و صدا و سیما هم می‌توان هشدار‌های لازم را اعلام کرد.»
مهدی اقراریان، دیگر عضو شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که آیا جنگنده‌هایی که در جنگ اسرائیل و ایران به کار رفت قابل ردیابی و نصب بلندگو‌های هشدار خطر ضروری است؟ به هم‌میهن گفت: «من فکر می‌کنم مطرح کردن موضوع آژیر هشدار در اصل یکی از مسائلی است که نباید به صورت بخشی به آن نگاه کرد. ما تجربه واقعی جنگ ۸ ساله ایران و عراق را داریم که در آن هواپیما‌های عراقی به شهر تهران حمله می‌کردند. در آن دوره هنوز اینترنت هم وجود نداشت. هشدار‌ها از چه مسیری اعلام می‌شد؟ از صداوسیما.
این موضوع مهم بود و مردم بعد از آژیر خطری که پخش می‌شد، در پناهگاه‌ها یا نقاط امن خانه‌ها پناه می‌گرفتند. در آن زمان پناهگاه‌هایی هم در مدارس تهران پیش‌بینی شده بود که دانش‌آموزان به محض اعلام خطر به آن پناه می‌بردند. البته محل‌های امنی در خانه‌ها وجود دارد که در شرایط زلزله هم مهم است و در شرایط بحرانی مردم می‌توانند در آن نقاط خانه پناه بگیرند. چارچوب‌های در‌ها یکی از این نقاط هستند که در زمان زلزله ایمنی بیشتری دارند. در زمان حمله نظامی شرایط نسبت به فاصله مردم با محل وقوع حادثه متفاوت می‌شود.»
او افزود: «اصل موضوع ارتقاء ایمنی در شهر تهران باید مورد توجه قرار گیرد. این مسئله نیز ناظر به زمان جنگ و غیرجنگ نیست. از دوران دفاع مقدس (از سال ۶۷ تاکنون) که نزدیک به ۴۰ سال و دقیقاً ۳۷ سال گذشته است، ما با مورد بحرانی مواجه نبودیم؛ بنابراین در حال حاضر نیازمند زیرساخت‌هایی هستیم که در شرایط بحران موضوع مدیریت بحران و تاب‌آوری شهر تهران مدیریت شود و طرح مسائل موردی در خصوص شهر هیچ‌گونه کمکی به حل مشکلات نمی‌کند. کما اینکه زنجیره‌ای از قدامات به کمک جامعه می‌آید.
به فرض که آژیر خطر هم به صدا دربیاید. مردم می‌دانند که چکار باید انجام دهند و کجا پناه بگیرند؟ پناهگاهی وجود دارد؟ در برخی از کشور‌ها به‌ویژه در سرزمین‌های اشغالی آژیر‌های خطر وجود دارد و پس از اعلام خطر مردم می‌دانند که چه اقدامی انجام دهند تا حدی که احتمال دارد در جوی هم دراز بکشند تا از پرتابه‌های انفجار‌ها در امان بمانند و مشکلی برای آنها ایجاد نشود؛ بنابراین بخشی از ایمنی شهر به فرهنگی برمی‌گردد که در این رژیم وجود دارد.»
اقراریان با اشاره به اینکه هرگونه کار تقلیدی باید مناسب با زیست بوم، فرهنگ و شرایط کشور انجام شود، تاکید کرد: «اگر این کار با الگو از اقدامات و رفتار‌هایی که رژیم صهیونیستی دنبال می‌شود باید بگوییم که شرایط کشور و پایتخت ما کاملاً متفاوت است. به همین دلیل نوع برنامه‌ریزی ما هم باید متفاوت باشد و باید به صورت کلی به مسئله ایمنی شهر تهران توجه کنیم.»
رئیس کمیته حقوق شهروندی و نظارت شورای شهر تهران افزود: «گزارشی خواندم که تهران جزو ۱۰ شهر در معرض خطر زلزله است. علاوه بر اینکه گزارش‌های این‌چنینی قابل بررسی باید بپذیریم که در تهران گسل‌هایی وجود دارد. اما به اعتقاد من، خطر اصلی که امروز تهران را تهدید می‌کند؛ خطر جنگ نیست بلکه خطر اصلی خطر بی‌آبی، آلودگی هوا و مرگ خاموشی است که وجود دارد و اثرات مخربی که روی فرزندان و نسل آینده ما می‌گذارد. خطری که امروز تهران را به مخاطره می‌اندازد؛ خطر حاشیه‌نشینی در اطراف شهر تهران است.
حتی خطر تمرکز بیش از اندازه موضوعات غیرضروری در شهر تهران هم پایتخت را تهدید می‌کند. در حوزه صنعت اگر بخواهیم این خطر را تعریف کنیم باید پرسید که آیا ضرورت دارد امروز صنایع در تهران متمرکز باشند؟ ضرورت دارد که مراکز نظامی در شهر تهران قرار داشته باشند؟ ضرورت دارد بخشی از صنایع وابسته به صنایع نظامی در تهران باشند؟ به نظر من این مراکز حتماً باید از شهر خارج شوند. بخشی از پادگان صفر۶ و ساصد (جنگ افزارسازی سابق در خیابان پیروزی) به شهرداری واگذار شده است تا از آنها برای فعالیت‌هایی غیر از فعالیت‌های حوزه صنایع نظامی بهره‌برداری شود؛ بنابراین باید این روند را تسریع کنیم تا مراکز نظامی از تهران خارج شوند.»
او با اشاره به اینکه این روز‌ها دوباره موضوع انتقال پایتخت داغ شده است، بیان کرد: «متاسفانه در حوزه حکمرانی دچار رفتار‌های سینوسی هستیم. به همین دلیل موضوعی داغ شده و در دستور کار قرار می‌گیرد، اما به سرعت به دست فراموشی سپرده می‌شود. این نشان می‌دهد که ما دچار نقص جدی در حوزه حکمرانی روبه‌رو هستیم. علاوه بر آن امروز در حوزه حکمرانی یکپارچه نیز با چالش و بحران مواجه هستیم. حوادث مربوط به ۱۲ روز جنگ هشدار‌های بسیاری داشت. به اعتقاد من یکی از این هشدار‌هایی که بر اساس بازدید‌های میدانی به آن پی بردم، ضرورت یکپارچه‌سازی سازمان آتش‌نشانی در سراسر کشور در قالب یک مجموعه جدید است.
در حال حاضر آتش‌نشانی در کشور دارای یک انسجام و دستورالعمل در سراسر کشور نیست. تقسیم وظایف بین مجموعه‌های امدادی مانند هلال احمر و مواردی از این دست باید مورد بازنگری و بازبینی قرار گیرد. به نظر من در کشور نیازمند یک ساختار شرح وظایف و تقسیم کار جدید در حوزه مدیریت بحران کشور هستیم. سازمان پدافند غیرعامل اقداماتی را انجام داده، اما این اقدامات با شرایط مطلوب فاصله بسیار زیادی دارد، چون سازمان مدیریت سازمان پدافند غیرعامل با بخش‌های مختلفی باید این کار را انجام دهد.»
اقراریان تاکید کرد: «در این زمینه الگو‌های موفقی وجود دارد و یکی از این الگو‌ها تشکیل وزارت تخصصی این بخش است. یعنی وزارتخانه‌ای که متکفل و عهده‌دار موضوع مدیریت بحران در کشور باشد و تمام سازمان‌های فعال در این بخش مانند هلال‌احمر، آتش‌نشانی و پدافند غیرعامل و حتی مباحث مربوط به آمایش سرزمینی، پناهگاه‌ها، زلزله، سیل و… زیر نظر این وزارتخانه جدید قرار گیرند.»
او در پاسخ به اینکه چرا این موضوع را در قالب یک وزارتخانه مطرح می‌کنید؟ تاکید کرد: «من معتقدم هر چقدر ما در حوزه حکمرانی ساختار‌های پاسخگو به نهاد‌هایی مانند مجلس یا شورا‌های شهر و روستا را ایجاد کنیم، میزان مشارکت مردم را در حوزه نظارت افزایش داده‌ایم. ممکن است اشکالات و نقص‌هایی به این مجموعه‌ها وارد شود، اما نهایتاً در حوزه حکمرانی وزارتخانه‌ها و وزرا پاسخگوی کمیسیون مربوطه است. در حال حاضر شاهد یک عدم پاسخگویی و ناهماهنگی به صورت کلی هستیم و بر اساس همین ناهماهنگی‌ها هم پیشنهاداتی مطرح می‌شد مانند پیشنهاداتی در خصوص موضوع آژیر خطر و ساخت پناهگاه و… که من این پیشنهادات را متناسب با واقعیت‌های جامعه نمی‌دانم.
من به مسائل کلان‌تر از جنگ ۱۲ روزه و حوادثی که در این جنگ ۱۲ روزه اتفاق افتاد، نگاه می‌کنم. با نگاه کلان مشخص می‌شود که نیازمند یک بازنگری اساسی و کلی در حوزه دکترین دفاعی و امنیتی جمهوری اسلامی هستیم تا بازدارندگی ایجاد کنیم. نباید در انتهای خط اعلام کنیم که پس از اتفاقاتی که رخ می‌دهد و متناسب با حجم حوادث تصمیم‌گیری می‌کنیم. حتی حوادث اخیر در سیستان و بلوچستان یا در غرب کشور حاکی از آن است که ما با چالش‌های امنیتی مواجه هستیم که می‌تواند به شهروندان تمام کشور آسیب بزند. ضرورت دارد برای این چالش‌ها فکر اساسی اندیشیده شود و یکی از این موضوعات مهم نیز بحث ارتقای ایمنی در سطح شهر‌ها به ویژه پایتخت است.»
پس از سال‌ها غفلت از موضوع پناهگاه‌ها و سیستم‌های هشدار شهری، بخشی از مدیریت شهری تهران تصمیم گرفت بار دیگر بر آژیر خطر مانور دهد.
پرویز سروری، نایب‌رئیس شورای شهر تهران در گفت‌و‌گو با هم‌میهن تاکید کرد: «در جنگ تحمیلی هم بیشتر سیستم صدا و تلویزیون بود و آژیر می‌زدند و آژیر شهری زده نمی‌شد. به نظر من باید این اتفاق بیفتد، اما زیرساخت‌هایی نیاز دارد. وقتی آژیر کشیده می‌شود یعنی مردم به پناهگاه بروند بنابراین اول باید موضوع پناهگاه را حل کنیم، اما این اعلام خطر مدنظر من باید از طریق رادیو و تلویزیون و موبایل‌ها اعلام شود.» او افزود: «بعضی از افراد پیشنهاداتی داشتند که مدیریت شهری با استفاده از شیوه‌های نوین و اطلاع‌رسانی حداکثری فراتر از گذشته عمل کند. ما باید زمینه‌های مختلف را فراهم کنیم.»
او با اشاره به اینکه این موضوع دغدغه مدیریت شهری و به صورت جدی در حال بررسی است، گفت: «در بحث پناهگاه باید در قدم اول از ظرفیت‌های موجود و درباره هشدار نیز از فناوری‌های کنونی، استفاده مطلوب کنیم و شهر را آماده کنیم که مردم از این حق حداقلی خود استفاده کنند و زمان حمله دشمن در کمترین فرصت خود را به اولین پناهگاه برسانند. پیشنهادات مختلف در دست بررسی است تا زمینه هشدار شهری را فراهم کنیم.»
سروری در پاسخ به این سوال که چرا مسئولان بعد از جنگ ۸ ساله با عراق تاب‌آوری شهر‌ها را به دست فراموشی سپردند؟ تاکید کرد: «این دغدغه درست است. یعنی کشوری که در رأس مطالبه‌گری، عدالت‌خواهی و مبارزه با دولت‌های ستمگر و زیاده‌خواه حرکت می‌کند به طور طبیعی باید زمینه‌های مناسب را برای مقابله با هرگونه تهدیدی فراهم کند. ما در عرصه‌های مختلف این کار را انجام دادیم و خیلی موثر بوده است. در جنگ ۱۲ روزه مشخص شد زمانی که فرمانده‌ها تاکید می‌کردند باید دست برتر در منطقه را داشته باشیم تا در صلح زندگی کنیم، امروز آن ظرفیت‌هاست که امنیت می‌دهد. اما باید در گذشته که فرصت داشتیم به این موضوعات می‌پرداختیم و در این زمینه کوتاهی صورت گرفته است. امیدواریم در کمترین زمان جبران کنیم.»
نایب‌رئیس شورای شهر تهران در پاسخ به این سوال که دولت با وجود ناترازی‌ها، ساماندهی روابط بین‌المللی و… برای بازسازی‌ها و تاب‌آور کردن پایتخت بودجه‌ای می‌پردازد یا خیر؟ گفت: «برای بعضی از موضع‌گیری‌ها واقعاً تأسف می‌خورم. در زمان جنگ که همه ما نیاز داریم با دوستی و رفاقت و همدلی کار کنیم بعضی همچنان در دوران پیش از جنگ گیر کرده‌اند و موضوعات غیراولویت‌ها را مطرح می‌کنند و به اختلافات می‌دمند. اقدام بین شهرداری و دولت اوج همکاری است و باید تلاش کنیم که دولت و شهرداری خدمات را سریع‌تر و با کیفیت بالا و امکان‌پذیر به کسانی که آسیب‌های (روحی و مادی) جدی دیدند، ارائه کنیم. اگر بخواهیم پیگیر آرزوهایمان باشیم کار مردم روی زمین می‌ماند.
اقدام شهرداری با حمایت دولت اقدام در دسترس‌تری بود. اگر می‌خواستیم دنبال بودجه و پول برویم حتماً مردم (مانند ترکیه و…) در این شرایط می‌ماندند. با اقدام صورت‌گرفته امکان جلب مشارکت مردم و پیمانکاران فراهم شد تا مردم سریع‌تر سر زندگی خود برگردند. ما مردم را در هتل اسکان دادیم در حالی که زندگی در یک اتاق هتل اصلاً آسان و مطلوب نیست، بلکه عذاب‌آور است و زندگی آنها نابود می‌شود. حدود ۵-۴ هزار خانه بازسازی شده تا افراد سر خانه و زندگی خود برگردند.
این اقدامات و همکاری دولت و شهرداری الگوی خوبی است برای جامعه که در وضعیت جنگی اختلافات سیاسی و جناحی را کنار بگذاریم و با رفاقت مشکلات مردم را سریع‌تر حل کنیم. برای دعوا وقت زیاد است، اما حالا وقت دوستی است. در حال حاضر دود هر موضوعی که بین دولت و شهرداری را به هم‌بزند به چشم مردم می‌رود؛ بنابراین باید این فضای همدلی را حفظ کنیم.»
سروری با اشاره به این که مدیریت شهری پیشنهاداتی به دولت ارائه می‌کند، افزود: «شهرداری به تنهایی نمی‌تواند، تمام هزینه‌ها را تامین کند آن هم در این زمان که درآمد‌های شهرداری حداقلی شده است. مردم در زمان «نه جنگ و نه صلح» خیلی تمایلی برای ساخت و ساز ندارند. در این زمان شهرداری علاوه بر کاهش جدی درآمد‌ها با هزینه‌هایی که به شدت افزایش یافته روبه‌رو است. دولت هم به این موضوعات اشراف دارد، اما دولت هم دستش بسته است و باید در تمام زمینه‌ها مشکلات را حل کند.
در حال حاضر بنیه دفاعی دولت باید افزایش یابد که منابع مالی نیاز دارد. مدیریت شهری هم به مصائب دولت واقف است به همین دلیل شهرداری باید از خود مایه بگذارد و دولت هم ظرفیت‌های موجود را در اختیار شهرداری بگذارد تا سرپا باشد و خدمات را ارائه کند. دولت و شهرداری در مسیر هم‌افزایی و همدلی حرکت می‌کنند و برخی مطالب که در رسانه‌ها مبنی بر وجود اختلافات اساسی منتشر می‌شود، به نفع کشور نیست. حتماً اختلاف‌نظر وجود دارد، اما باید آن را به اقدام همدلانه تبدیل کرد.»
