تعویق مکانیسم ماشه/ مذاکرات ایران و تروئیکای اروپا آغاز می شود؟
این روزها تروئیکای اروپایی با مکانیسم ماشه در حال فشار بر ایران هستند،در یک ویدئوکنفرانس مشترک با وزیر خارجه ایران اسنپبک را مورد رایزنی قرار دادند.
همراستا با فشارهای آمریکا، سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه و آلمان همراه با مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به دنبال آن هستند که تا پایان ماه اوت (دهم شهریورماه) یعنی کمتر از دو ماه دیگر، تهران را متقاعد کنند که به یک توافق قوی و پایدار در خصوص برنامه هسته‌‌‌ای‌‌‌اش دست پیدا کند؛ موضوعی که در تماس تلفنی مشترک سه پایتخت اروپایی با سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، مطرح شده است. این در حالی است که تهران از ابتدا به روند دیپلماسی و مذاکره پایبند بوده است.
در همین ارتباط روزنامه وال استریت ژورنال در گزارشی مدعی شد در تماسی که پنج‌شنبه‌شب از سوی عراقچی و وزرای امور خارجه E۳ و کایا کالاس برگزار شد، احتمال تمدید مهلت برای فعالسازی مکانیسم احیای تحریمهای شورای امنیت به بحث گذاشته شده است. به گفته منابع مورد ادعای وال استریت ژورنال، درخواست‌‌‌ها از ایران شامل ازسرگیری مذاکرات هستهای با ایالات متحده و کشورهای اروپایی و همچنین ازسرگیری همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده است. در این تماس تلفنی همچنین برخی پیشنهادها درباره محدود کردن ذخایر اورانیوم غنی‌سازی‌‌‌شده ایران نیز مطرح شده، هرچند جزئیات مشخصی ارائه نشده است. منابع می‌‌‌گویند شرایط دقیق این توافق باید مورد بررسی قرار گیرد. پیشنهاد ارائه‌شده شامل یک تمدید یک‌‌‌باره برای مهلت فعالسازی مجدد تحریم‌‌‌ها بوده است. این مهلت در ماه اکتبر به پایان می‌‌‌رسد، اما ممکن است در صورت توافق ایران و دوستانش در شورای امنیت، یعنی روسیه و چین، به تعویق بیفتد.
همزمان با ادعای وال استریت ژورنال، سایت آمریکایی اکسیوس نیز به نقل از یک منبع مطلع خبر داد که دیپلماتهای ارشد از سه کشور اروپایی (E۳: فرانسه، آلمان و بریتانیا) و ایران قرار است هفته آینده در اروپا دیدار کنند تا درباره احتمال دستیابی به یک توافق هستهای گفت‌‌‌وگو کنند. مکان‌‌‌های احتمالی این نشست وین یا ژنو مطرح شده است. طبق این گزارش، از ایران قرار است کاظم غریب‌‌‌آبادی و مجید تخت‌‌‌روانچی به‌‌‌عنوان نمایندگان تهران به این گفت‌‌‌وگوها اعزام شوند. پیش‌تر عراقچی در تاریخ ۳۰ خرداد در ژنو با تروئیکای اروپایی دیدار کرد؛ گفت‌‌‌وگوهایی که به درخواست سه کشور اروپایی موسوم به تروئیکا صورت گرفت تا به تعبیر سی‌‌‌ان‌‌‌ان، اکتشاف، سنجش و برآوردی از وضعیت کنونی با نگاه به آینده باشد. بر اساس خروجی این نشست قرار بر این شد وزرا در تاریخی که به‌زودی اعلام می‌شود مجددا با یکدیگر دیدار کنند. در همین رابطه سیدعباس عراقچی، روز جمعه بعد از رایزنی تلفنی با دیپلماتهای ارشد اروپایی در صفحه ایکس خود نوشت که هر دور جدیدی از مذاکرات فقط زمانی ممکن خواهد بود که طرف مقابل برای یک توافق هستهای عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل آمادگی داشته باشد.
عراقچی با اشاره به کنفرانس ویدئویی مشترک با وزرای خارجه سه کشور اروپایی (E۳) و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نوشت: «در این نشست نکات زیر را به‌‌‌روشنی بیان کردم: این ایالات متحده بود که از توافقی که طی دو سال و با هماهنگی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ حاصل شده بود، خارج شد، نه ایران؛ و این آمریکا بود که در ژوئن امسال میز مذاکره را ترک کرد و به‌‌‌جای آن گزینه نظامی را برگزید، نه ایران.» وی ادامه داد: «اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌‌‌خواهند نقشی ایفا کنند، باید مسوولانه رفتار کنند و از سیاست فرسوده تهدید و فشار، از جمله تهدید به اجرای سازوکار «اسنپبک» که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.»
اولین تماس بعد از جنگ
در خصوص خبر رایزنی دیپلماتهای ارشد اروپایی با عراقچی، خبرگزاری فرانسه گزارش داد که دیپلماتهای ارشد سه کشور اروپایی عضو برجام، شامل فرانسه، آلمان و انگلیس، و مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حال اعمال فشار به ایران هستند تا این کشور را در جهت «بازگشت بدون وقفه به مسیر دیپلماتیک به‌‌‌منظور رسیدن به یک توافق قوی، قابل راستی‌‌‌آزمایی و پایدار درباره برنامه هستهای ایران» متقاعد کنند. رویترز هم خبر داده وزرای خارجه تروئیکای اروپایی به همراه، کایا کالاس، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اولین تماس خود را با وزیر خارجه ایران از زمان حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی به این کشور برقرار کرده‌‌‌اند.
چرا تا پایان ماه اوت فرصت است؟
امروز کشورهای اروپایی برای آغاز روند فعال کردن اسنپبک تا پایان ماه اوت، یعنی دهم شهریورماه، فرصت دارند و بعد از آن نیز یک دوره ۳۰روزه برای مذاکره و پیش از بازگرداندن تحریم‌‌‌ها فرصت دارند. در واقع در اکتبر ۲۰۲۵ (مطابق با مهر ۱۴۰۴) اگر برجام تعیین‌تکلیف نشود یا موافقت جایگزینی برای برجام تهیه نشود، سه کشور اروپایی عضو برجام بدون شک از فرآیند اسنپبک بهره خواهند برد. پس از استارت فرآیند رایزنی برای فعال شدن اسنپبک، فقط در صورتی که شورای امنیت قطعنامه‌‌‌ای برای ادامه لغو تحریم‌‌‌ها تصویب کند، ممکن است فرصت کوتاهی برای ایران ایجاد شود در غیر این صورت، تمام تحریمهای سازمان ملل به طور خودکار از سر گرفته می‌‌‌شوند و هیچ وتویی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
نشریه آمریکایی نیویورک‌‌‌تایمز در گزارشی نوشت که زمان کوتاه است زیرا مقامات اروپایی می‌‌‌خواهند این فرآیند را قبل از اینکه روسیه، متحد ایران، ریاست شورای امنیت را برای ماه اکتبر به دست بگیرد، به پایان برسانند. احتمال بازگشت تحریم‌‌‌ها به حالت عادی در اواسط اکتبر، همراه با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که توافق هستهای را تایید کرده و شامل سازوکار بازگشت تحریم‌‌‌ها می‌شود، منقضی خواهد شد.
هماهنگی دو سوی آتلانتیک
واشنگتن نیز در جریان تحرکات اروپا قرار دارد و مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا و وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در گفت‌‌‌وگوی تلفنی روز دوشنبه توافق کردند که پایان ماه اوت (ماه آینده میلادی) موعد بالفعل درباره حصول توافق هستهای با ایران باشد. دیپلمات‌‌‌ها به رویترز گفته‌‌‌اند که حتی اگر مذاکراتی در کار باشد، تا پایان ماه اوت، رسیدن به توافق جامع غیرواقع‌‌‌بینانه است، بهویژه اینکه بازرسان برای ارزیابی آنچه از برنامه هستهای ایران باقی مانده، در ایران حضور ندارند. با‌این‌حال دو دیپلمات اروپایی ابراز امیدواری کرده‌‌‌اند که به‌‌‌منظور امکان ازسرگیری مذاکرات با ایران در آینده نزدیک، راهبرد خود را با آمریکا هماهنگ کنند.
وزن واقعی اروپا در مذاکرات
بهزاد احمدی لفورکی، استادیار مطالعات آمریکای شمالی و اروپای دانشگاه تهران معتقد است این روزها اروپا بیش از هر زمانی در قبال پرونده ایران فعال شده است؛ البته دلیل آن مشخص و این است که در‌حال‌حاضر اهرم مکانیسم ماشه در دستان دیپلماتهای ارشد اروپایی قرار دارد. از همین رو در هفته‌‌‌های اخیر بارها اظهارنظرهایی از سوی مقامات سه کشور اروپایی، بریتانیا، فرانسه و آلمان، درباره امکان فعال شدن این مکانیسم را شنیدیم. اما وزن واقعی اروپا در این معادلات چقدر است؟ درست است که اروپایی‌‌‌ها ابزارهایی برای فشار بر ایران دارند و به صورت سلبی می‌توانند فشارهایی وارد آورند، اما در عرصه ایجابی امکانات و صلاحیت در زمینه ایجاد راه‌‌‌حل آن‌‌‌قدر نیست که کمک واقعی کنند. پس در چنین وضعیتی آیا ایران باید وارد مذاکره با اروپا شود و پرسش دیگر آنکه این مذاکره با اروپا باید حداقلی باشد یا حداکثری؟ درواقع این مساله اهمیتی ندارد و مهم این است که این مذاکره دارای پیش‌‌‌شرط‌‌‌هایی باشد تا منافع ملی ما تامین شود. مذاکره با اروپا می‌تواند مفید باشد ولی با توجه به شرایط جدید باید در راهبرد و محتوای مذاکراتی با اروپا بازبینی صورت گیرد.
البته آنچه محرز است، طبق تجربه‌‌‌ای که از تعاملات دیپلماتیک با اروپا داریم، می‌توان گفت که آنها نمی‌توانند بدون آمریکا پای ایران و حتی توافقاتشان با کشور ما بایستند. با‌این‌حال، آنها می‌توانند علیه ایران اجماع‌‌‌سازی کنند و از قواعد بین‌المللی برای فشار استفاده کنند و ما باید هوشمندانه مانع این فشارها بشویم. در این شرایط اولین اولویت کشور، مذاکره با آمریکاست. اگر آن مذاکرات خوب پیش برود، مذاکره با اروپا در همان چارچوب معنا پیدا می‌کند و شاید حتی اهمیت خود را از دست بدهد.
اما مساله اصلی در مقطع فعلی که نام E۳ را بیش از هر زمانی برجسته کرد، احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه است که حتی قبل از تجاوز اسرائیل به کشور هم زیاد بود. در‌حال‌حاضر اگر توافقی صورت نگیرد، به‌نظر اروپایی‌‌‌ها برای خوش‌‌‌خدمتی به آمریکا دست به چنین اقدامی خواهند زد. گرچه ممکن است منافع آنها بهویژه در دوره ترامپ با آمریکا در بسیاری از موارد همراستا نباشد ولی در موضوع مکانیسم ماشه تقریبا منافع یکسانی دارند. بنابراین اگر مذاکرات احتمالی تهران و واشنگتن به نتیجه نرسد، این احتمال زیاد است که کشورهای اروپایی مکانیسم ماشه را فعال کنند تا بتوانند به‌نوعی نظر مثبت واشنگتن را جلب کرده و در بخش‌‌‌ها و موضوعات دیگر از دولت آمریکا امتیاز بگیرند.
